Bir ulusu enkazdan alıp çağdaş medeniyet seviyesine çıkaran, en azından çıkarmaya çalışan, yüzde doksanindan fazlası işgal edilmiş bir ülkeyi örgütlereyek, kimsenin olmaz dediğini başarıp ülkesinin her bireyini kulluktan insanlık seviyesine çıkaran, iyi bir komutan, kurnaz bir politikacı olan, Mustafa Kemal Atatürk hakkında yerli, yabancı birçok kitap yazıldı, hala da yazılıyor. Bu yazılanlar bize onun hakkında yeteri kadar fikir verdi. Özellikle komutanlığı ve devrimciligi üzerine. Satır aralarında özel hayatı ile ilgili de birşeyler biliyoruz. Ne yer, ne içer, en güvenilir arkadaşları kimlerdir, sakın midir, sinirli mi, gibi. Ancak onun hakkında yazılan kitaplar iki tip. Ya onu tamamen kutsallaştiran, gözüne girip çıkar sağlama peşinde koşan, işi yagciliga döken, yeni kuşakta ise işin ekonomik boyutunu düşünüp sadece para odaklı kitaplar; ya da sağlığında ters düşüp, ki onlar da çıkarlarına cevap alamayan kişilerdir, onu karalayanlar, başarıyı sahiplenmeye çalışanlar, saltanata kulluk edenlerin yazdıkları. Ve onları kaynak gösterip abuk sabuk şeyler icat edenler. Her iki türden de anı, biyografi, roman v.b. birçok kitap yazıldı.
Andrew Mango ise her ne kadar İstanbul doğumlu olsa da, sonuçta bir İngiliz. Mustafa Kemal Atatürk adına yazılmış tüm kitaplari anadilden okuyacak kadar Türkçeye hakim. O yüzden egriyle doğruyu ayırt edebiliyor.
Bu kalınca biyografide acaba benim bilmediğim ne olabilir, diye düşünüyordum çoğu zaman. Cevabı şu: Tarafsızlık var, akla yakın tespitler var, bilimsel analizler var, diğer kitapların tutarsızlıklari var. Hatta eleştiri var. Özellikle Şevket Süreyya Aydemir'in Tek Adam ve Falih Rıfkı Atay'ın Çankaya'si özenle okunmuş, alintilanmis. Kendisinin yorumları, analizleri paylaşılmış. Bunlar arasında 'sonradan uydurulmuş olmali' diyecek kadar açık, ya da ' çok haklı olarak' diyecek kadar net.
Bu kitabin da bize kattığı en önemli şey gerçekten Atatürk'ün ne kadar yalnız olduğu. Çevresinde bir ordu var, ama bir avuç seveni yok. Kurtuluş savaşinda yapayalnız, devrimlere yapayalnız, cumhurbaşkanlığinda yapayalnız. Kıskançlık, saltanata ve hilafete bağlılık, kendini bilmemek... Hep bunun sebepleri. Peki bu kadar işi nasıl yaptı bu adam? Onu ben de çok düşünüyorum.
Sadece Atatürk'ü değil, doğal olarak da yakın çevresini de iyi analiz ediyor bu kitap. Karabekir'in, Bele'nin, Cebesoy'un, Orbay'in kıskançlığı, bunun yanında her ne kadar inanmasalar da İnönü'nün, Cakmak'in, Okyar'ın bağlılığıni iyi tespit etmiş Mango. Ama tüm bunların yanında belki de ciddiye alınacak tek muhalifi Orbay'in' Mustafa Kemal biz olmadan da bunu başarirdi. Ama biz onsuz başaramazdık ' sözleri çok anlamlı.
Bir yabancı gözüyle Atatürk'ün iyi bir şekilde değerlendirildiği bu kitabı okumanızı tavsiye ederim. Belki de günümüzde ona saldırmanin dayanılmaz hafifligine kapilanlara yer yer cevap verdiğini de göreceksiniz.
Son olarak İnönü'nun sözü ile bitireyim.
Eşsiz kahraman Atatürk, vatan sana minnettardir.
Yolunuz aydınlanma , uygarlık yolu olsun.
