Saat gibi tasarım ürünü birtakım nesnelerden yola çıkarak tasarım eseri gibi görünen evrenin de bir tasarlayıcısı olduğu sonucuna ulaşan teleolojik argümana karşı Hume'un eleştirisinden bir kesit:
Bir ev gördüğümüzde, Cleanthes, mükemmel bir kesinlik içinde, onun bir mimarının veya inşaat ustasının olduğu sonucunu çıkarırız; çünkü bu kesinlikle tecrübe etmiş olduğumuz eser türlerini neden türlerinden çıkarmaktır. Ancak muhakkak ki, alemin böyle bir eve benzerlik gösterdiğini, aynı kesinlikte benzer bir nedeni çıkarabildiğimizi veya buradaki kıyasın tam ve mükemmel olduğunu iddia etmeyeceksiniz. Benzeşmezlik öyle göze çarpıcıdır ki, o benzer bir nedenle ilgili olarak yapabileceğin olsa olsa bir tahmin, bir varsayım, cüretkar bir faraziyedir. Bu iddianın dünyada nasıl kabul edileceğini değerlendirmeyi ise artık sana bırakıyorum...
Fakat Cleanthes, sen alemi evler, gemiler, eşyalar, makinelerle karşılaştırıp, onların bazı şartlardaki benzerliklerinden nedenlerindeki benzerliği çıkardığında, harcadığın tükürüğün ve ortaya koyduğun felsefenin, atmış olduğun bu geniş adımda korunduğunu düşünebiliyor musun? Düşünce, tasarım, zeka gibi insanoğlunda ve diğer canlılarda keşfettiklerimiz; alemin sıcaklık veya soğukluk, çekme veya itme ve yüzlerce diğerleri gibi, günlük gözlemimize dahil olan kaynak ve ilkelerinden fazlası değildir. O, doğanın bazı belirli parçalarının diğer parçaları üzerinde değişiklikler üretmesi yoluyla bulduğumuz bir etken nedendir. Fakat bir netice, herhangi bir yöntem ile parçalardan bütüne aktarılabilir mi? Büyük bir orantısızlık, bütün mukayese ve çıkarımları engellemez mi? Bir saç telinin gelişmesini gözlemleyerek insan nesline ilişkin herhangi bir şey öğrenebiliyor muyuz? Bir yaprağın filizlenme biçiminden, mükemmel şekilde bilinmesine rağmen, bir ağacın büyümesine ilişkin herhangi bir açıklama edinebilir miyiz?
Sayfa 291Kitabı okuyor
·
96 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.