Dünya’nın temeli matematiktir. Fakat matematik dahi dille ifade edilir. Dile dökülmeyen hiçbir düşünce vücuda gelemez. İnsanın varlığı düşünce, düşüncenin varlığı dildir. Ötüken bozkırlarından Anadolu otlaklarına kadar, en küçük yaşımızdan en ihtiyar zamanımıza kadar bize yarenlik eden Türkçe, gerek ölçünlü gerek ise halk dilinde sınırsız zenginliği ve inceliği barındırmaktadır. Örneğin ölçünlü dilde görülmeyen ancak Anadolu ağızlarında yaşayan birçok deyim, Türkçenin anlamlandırma gücünü göstermesi açısından önemlidir. Örneğin Konya’da evlendirmek kavramı “ayağını dört, başını iki etmek”; Burdur’da sır saklamayanlara “ağzında süt, yoğurt olmaz”; Erzurum’da konu dışına çıkanlara “anasının gelin olduğundan başlamak”; Afyon’da gereksiz telkinde bulunanlara “kulağından gebe etmek”; Isparta’da buruşuk elbisenin durumunu anlatan “hırsız koynundan çıkmış gibi”; Amasya’da birini sıkıştırmak anlamında “başında çıra yarmak”; Ordu’da yalnız tek tarafın kusurlu olamayacağını belirten “baltada varsa sapta da var” gibi pek çok deyimin yanı sıra; satıra dizek, armağana dilbağı, tazminata ödek, nedene tutamak, nezleye kesekle, bulaşık bezine sürgüç, korunmaya el gölgeliği, korkaklara tek damar, hafızaya güdü yeri, toptana kesayak, rehineye tutu, vantilatöre fısıldak gibi karşılıklar türeten Anadolu halkı, hem zekasının keskinliğini hem de bu zekaya tam oturan Türkçenin türetme gücünü gözler önüne seriyor. Bunların dışında bir dilin zenginliğinin kanıtları arasında bir kavramla ilgili birbirinden ufak anlam ayrıntılarıyla ayrılan, eşanlamlı sayılan sözcüklerin, deyimlerin bolluğu gösterilir. Örneğin bir kimsenin bir başkasının ya da başkalarının davranışlarından üzüntü ya da kızgınlık duyarak onlarla ilişkisini kesmesi veya ilişkiyi isteksiz sürdürmesi konusunda şu sözcüklerden yararlanılır: küsmek, darılmak, gücenmek. Bunların yanında daha hafif kalan gücenmeler için birbirinden ufak anlam ayrımlarıyla ayrılan alınmak, incinmek, kırılmak ve son yıllarda sık kullanılan bozulmak eylemine de rastlıyoruz. Hatrı kalmak, gönlü kalmak, kalbi kırılmak, gönül koymak, ağrına gitmek gibi deyimleşmiş örneklerle, araları açılmak, aralarından kara kedi geçmek, yüz çevirmek defterden silmek gibi deyimleri de bunlara ekleyebiliriz. Görüldüğü gibi Türkçe birbirinden ince çizgilerle ayrılan en ufak duygu durumlarını dahi pürüzsüz bir şekilde vücuda getirmekte, verdiği karşılıklarla kavramları adeta sahneye koyarak söze dönüştürmektedir. Ayrıca tüm bu örnekler de şahit ki, bir Türkçe var, Türkçeden içeri…

Türkçenin Zenginlikleri İncelikleriDoğan Aksan · Bilgi Yayınevi · 2005143 okunma

·

280 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Muhammed DALKILIÇ