Gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerin kurumsal yapısını inceleyen yazar Daron Acemoğlu'nun Londra Ekonomi Okulu'ndan mezun olduğunu öğrenmek beni şaşırttı, birikimli biri olduğu okuldan belli oluyor. Kitaba gelecek olursak konusu şudur, bazı uluslar demokrasi, eğitim, zenginlik, siyasal haklar gibi konularda ilerleyip yükseliyor da, neden diğer uluslar bunların hiçbirini gerçekleştiremeden düşüyor? İşte bu kitabın inceleme alanı, tarihsel alandaki gelişmiş ülkelerle (ki bu tabiri de sevmiyorum) az gelişmiş ülkelerin karşılaştırmalı bir analizini içeriyor. Şimdi, kitabın genel olarak savunduğu hipotez şudur: "Kapsayıcı kurumların" veya "sömürücü kurumların" varlığı. Bu iki kurum tipi ulusların kaderini belirliyor. Kapsayıcı kurumlardan kastettiği şey; tabana yayılmış yönetimin varlığı, güçler ayrılığının tesis edilmesi, demokratik kavramları sağlam olarak koruyan bir hukuk devletinin varlığı, ve son olarak yaratıcı yıkıma dayanan rekabetçi piyasa ortamının varlığı, yani kısacası ekonomik ve siyasal kaynakların dar bir siyasal-elit grubunun etrafında toplanmasına izin vermeyen bir kurumsal yapıya "kapsayıcı kurumlar" adını veriyor. Bunun zıttı olan sömürücü kurumlarda ise; yönetimler baskıcıdır, ekonomik ve siyasal kaynaklar özel bir zümre elinde toplanır, ekonomik büyüme yaratıcı yıkıma izin vermediğinden sürdürülebilir kalkınma mümkün değildir. Buna da sömürücü kurumlar adını veriyor. Sömürücü kurumların varolduğu devletlerde demokratik haklar korunmuyor ve bu ortam içinde yönetici zümre kendi iktidarını zorla sürdürmek istiyorlar. Yazarlar bu hipotezini desteklemek için, Avrupa'dan, Güney ve Kuzey Amerika'dan, İngiltere'den, Afrika ülkelerinden vs. farklı zamanlara ait çeşitli örnekler vererek anlatmaya çalışıyor bu durumu. İşte bu kitabın hipotezine göre, bir ulusun yükselişi yahut düşüşü, sahip olduğu kurumların kapsayıcı yahut sömürücü olmasına bağlıdır. Eğer bir ülkenin kurumları kapsayıcı ise o ulus daha başarılı olacaktır. Yazarlara göre, Osmanlı monarşisi de sömürücü kurumlardır. Çünkü bu monarşi; iyi tasarlanmamış bir vergi sistemine, batılı anlamda hukukun tesis edilmediği bir devlet yapısına, ve yaratıcı yıkıma izin vermeyen bir elite dayanır. Hatta yazarlar devamında diyor ki, bugün Ortadoğu devletlerinin geri kalmasının ana sebebi, kültürel unsurlar değildir diyor, Osmanlı'nın kurumsal mirasıdır diyor. Doğrusunu söylemek gerekirse, Osmanlı monarşisi hakkında yaptığı tespitlere katılmıyorum, kitap boyunca Osmanlı hakkında yaptığı tespitlerin doğruluğu tartışmaya açıktır. Şimdi kitabın eleştirisini yapalım: yazarlar kitap boyunca diyor ki, bir ulusun kültürü, veya ulusun cahil yöneticileri, geri kalmaya engel değildir; engel olan şey, tarihsel arka planda kapsayıcı kurumların yokluğudur diyor. Yani bu kitap, "kültür faktörünü", "cehalet faktörünü" ve "coğrafya faktörünü" reddeden bir kitaptır. Bu kitapta geri kalmaya iten ana faktör olarak: "kurumsal yapılar" gösterilmiştir. Fakat bu konuda şöyle bir eleştiri yapacağım, bu hipotez, Batı-merkezli modernite paradigmalarını onaylayan bir kitaptır. Ve sömürgeci geçmişi olan Batı'nın yaptığı zulümlere, -üstü örtülü bir şekilde- meşruiyet sağlayan bir tezdir. Çünkü kapsayıcı kurumlar diye anlatmaya çalıştığı şey, bugünkü İngiltere ve Amerika'nın siyasi tarihinden çıkan kurumlardır. İkinci eleştirdiğim nokta, tek faktöre dayanarak bir nedensellik bağı oluşturmak, olayları basite indirgemek gibi bir yanlışa kapı açar. Üçüncü eleştirim, kırk sayfada özetlenebilir bir çalışmayı örneklere boğarak dört yüz sayfaya çıkarmasıdır. Bu kadar çok örneğe gerek yoktu. Dördüncü eleştiri noktam, literatürdeki sosyal sermaye kavramının daha gerçekçi olmasıdır. Buradan birkaç puan kırıyorum: 8/10 veriyorum. Eleştirilerimi bir kenara koyacak olursak, gerçekten ufuk açan harika bir kitaptır. Özetle; gelişmiş ve az gelişmiş ülkelerin analizini içeren bu kitabı, başta siyaset bilimciler olmak üzere, herkesin okumasını tavsiye ederim.

Ulusların DüşüşüJames A. Robinson · Doğan Kitap Yayınları · 20132,712 okunma

·

721 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Cemil Meriç okuru