Merkezileşme Çabası ya da Eşkıyalık Direnci ༄ ༄ ༄ Hayatın idamesi için ekonomik refah yanında adil ve hakkaniyet sahibi yönetimin mevcut olması gerekmektedir. Toplumsal dengenin bu şekilde sağlamasıyla yönetime sadakat ile yönetilene hizmet düşünce ve eylemleriyle toplumsal huzur ve güvenin sağlanması mümkün hale gelebilir. Erdemli bir toplumun nesillerce sürdürülmesi, yönetim mekanizmasının her kademesinde adil ve hakkaniyet sahibi olmakla mümkündür. Washington Üniversitesi’nde yüksek lisans, Chicago Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan Karen Barkey; devlet, devlet – toplum ilişkileri, köylü hareketleri, eşkıyalık, devlete yönelik muhalefet çalışma alanıdır. Allan Sharlin ödülü alan “Eşkıyalar ve Devlet” kitabı dışında türkçeye çevrilen “İmparatorluk Sonrası” ve “Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar” kitapları vardır. Osmanlı Devleti'nin kurumsal merkezileşmesinin iç dinamiklerinden biri olan denetim mekanizmasının işleyiş ve sürecini anlamak, bu kitabın asıl üzerinde durduğu mevzudur. 15. yüzyıldaki kuruluşu ile 19. yüzyıldaki çözülüşü arasındaki devlet – toplum ilişkisinin boyutlarını kapsayan “Eşkıyalar ve Devlet” kitabı; yedi bölümle 17. yüzyılın koşulları, yerel elitler, Osmanlı köylüsü, Celaliler ve devlet – eşkıya ilişkileri anlatılan konulardır. Üç asrın ihtişamı ile Osmanlı iç ve dış politikada gücünü kanıtlamış, bir mirasa sahipti. 17. yüzyıla gelindiğinde kronikleşmiş yönetim anlayışı ile basiret ve ufuk darlığı yaşayan Osmanlı, güçlenen Avrupa ülkelerini görememişti. 17. yüzyıl Osmanlısına bakıldığında merkezi yönetim ve kontrol mekanizmalarının yetersizliği sınır boylarına güvenlik zafiyetinden anlaşılıyordu. Osmanlı merkez ordusu, sınır boylarına zamanında ulaşması çok zor bir durum haline gelmişti. Karen Barkey, Osmanlı merkezileşmesi bahsinin 17. yüzyıl koşullarını anlatarak kitabına başlar. Bu dönemde Osmanlı nüfusu 30 milyona ulaşarak büyük bir krizi beraberinde getirmiştir. 17. yüzyıl krizi, olarak birçok zorlukların başlanmasına sebep olmuştu. Barkey, bu krizin ekonomik ve siyasi boyutlarını üç mesele ile anlatmaktadır: Parasal dalgalanmalar, fiyat devrimi ve devletin ekonomi politikası. Gümüşün Osmanlı pazarına girmesi akçenin değer kaybetmesiyle sonuçlandı. Dahası ticaret için Ümit Burnu yolunun kullanılması, Suriye ve Mısır eyaletlerinin İstanbul’a para yollamalarını imkansız hale getirdi buna celali ayaklanmaları etkisi de eklendiğinde Osmanlı ekonomisinin vahim durumunu gözler önüne sermektedir. Merkezi yönetimin taşrada ki iki önemli kesimi olan tımarlı sipahiler ile beylerbeyi görevlileridir. Barkey, kitabın üçüncü bölümünde merkez ile taşra arasındaki yönetimin bu iki önemli temsilcilerini 17. yüzyıldaki şartlarıyla ele almaktadır. Kitabın dördüncü bölümünde köylü kesiminin yapı ve işlevsel farklılık ve çeşitliliklerini anlatmaktadır. Böylece Osmanlı yönetim ve ekonomisindeki işlevsel rolleri ve etkisi anlaşılır hale getirmektedir. Kitabın temel hedefi olan eşkıyalık olgusunun çıkışı hakkında bilgilere ulaşılmaktadır. 1600’e gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu’nda eşkıyalık yaygın bir olgu haline gelmişti. Devletin icraatları ve kırsal yönetime bir tepki olarak eşkıyalık yaygınlaşmıştı. Buna karşılık kırsal bölgelerde ekonomik krizlere tepki olarak, sınıf temelli hareketleri engelleyerek denetim yapılarını devreye sokuyor, harekete geçiyor ve manipüle ediyordu. Ancak bu durum merkezileşme, bu farklı bir tarza bürünerek eşkıyalar olan Celâlilerle pazarlık ederek anlaşma yapma şekline bürünmüştür. Bu süreç kitabın beşinci ve altıncı gününde ayrıntılı anlatılmaktadır. İç çatışma ve eşkıya şiddeti dönemi, Osmanlı tarihinde 1550 ile 1650 yıllarını kapsamaktadır. I. Ahmed’in vezir-i azamı Kuyucu Murad Paşa ile IV. Murad'ın başarıları celali faaliyetlerini kesintiye uğratarak celali liderlerini ve çok sayıda sekbanı ortadan kaldırmayı başardılar. Böylece 17. yüzyıl Osmanlı yönetimi Anadolu’da merkezileşme direncini kısa süreliğine tekrar kazanmış oldu. Osmanlı İmparatorluğu’nun en geniş sınırlara ulaştığı ve bütünü yönetme ve denetim altında tutma çabasının gerçek boyutlarını Karen Barkey, “Eşkıyalar ve Devlet” kitabında anlatmaktadır. Osmanlı merkezî yönetim anlayışının zayıflamasına bir tepki olarak ortaya çıkan Celali kesimlerinin eşkıyalık faaliyetlerini temelden oluşumu, süreç halini ve bastırma evrelerini anlamaya yardımcı bir kaynaktır. Kitabın Künyesi: Karen Barkey, Eşkıyalar ve Devlet – Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, çev. Zeynep Altok, 1. Baskı, Ekim 2021, İstanbul, 368 sayfa. Yunus Özdemir

Eşkıyalar ve DevletKaren Barkey · Kronik Kitap · 202112 okunma

·

436 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Yunus Özdemir