Puşkin'den bahsedebilmek için kaseti geri sarıyorum; ... Puşkin (Rus edebiyatı), Fransa Burjuva Devrimi (Avrupa tarihi ve edebiyatı), Büyük Petro (Rus tarihi), Rönesans (Her şey). İsminin önüne "Deli" yazdığımız I Petro'yu özellikle konuşmamız lazım. Öyle "deli" ki, gidip Avrupa'dan rönesans tohumlarını getirerek Rusya topraklarına serpecek ve Puşkinler, Tolstoylar, Dostoyevskiler, Çehovlar, Lomonosovlar vb. yetişecekler. Rus topraklarında yetiştikleri için "ruslaşacaklar". Bu, Rönesans'ın "ruslaşması"dır. Deli'nin şerefine!.. Puşkin bu sürecin en bariz ve ilk büyük örneklerinden biridir. Rönesans Rusya'ya biraz geç getirildiği için kısa zaman sonra Fransa Burjuva Devrimi de buna eklenmiş oldu. İki kat güç birden..bir arada.. Şimdi kim tutabilir rus ilminin ve edebiyatının gelişme hızını?!
Bahsettiğim gibi bu sürece en bariz örnek Puşkin'dir. Onun eserleri içinde de bu açıdan en dikkat çekeni ve incelenmesi gerektiğini düşündüğüm eseri "Yevgeni Onegin"dir. Sekiz bölümlük manzum romandır (Roman v stihah/Роман в стихах). Ayrıca Puşkin, rus şiirinin (poetry/поэзия) güneşi olarak kabul edilir. Biz çevirilerden okuduğumuz için bunu anlamayacak olmamız ayrı bir konudur. Demek ki, Puşkin manzumesi ve şiirleri ile ön plandadır. Doğal olarak da "Yevgeni Onegin". Çevirmenler kitaba yazdıkları önsözlerinde şiir çevirisinin özellikle Rusça'dan -Puşkin'den- çeviri yapmanın zorluğundan bahsetmişlerdir. Sözlerine kuvvet olarak Nabokov'un çabasını örnek vermişler: << Ünlü yazar [Nabokov] bu romanın İngilizce'ye çevirisi ve yorumu için hayatının 15 yılını vermiştir ve sonunda şiir-romanı düzyazıyla çevirerek, buna 1100 sayfalık bir yorum eklemiştir. >> Ben de Ayrıntı Yayınları'ndan okurken aynı zamanda internetten Rusça okumaya özendim. Bazı mısraları çevirmeye çalıştığımda Nabokov'un da Türkçe'ye tercüme edenlerin de çilesini anlamış oldum. O kadar ki, çoğu mısralar 4-5 satır sonrasına kaydırılmış. Böyle durumda içeriğe yönelik nasıl inceleme ve eleştiri yazabilirim?! Tarih ve edebiyat bilgilerimi kullanarak izlenimlerimi yazmaya gayret ettim.
İncelemenin bundan sonrası içeriğe yönelik SPOİLER içerir:
Romanın olay örgüsü genel hatlarıyla trajik aşk hikayesi üzerine kurgulanmıştır. Yevgeni Onegin şehirli, geçimi iyi olan, sosyetik ailenin mensubu şımarık bir gençtir. Gençliği sosyetik ortamlarda, balolarda, partilerde geçiyordur. Ne var ki Onegin'in iç dünyasında bu yaşam tarzına isyan eden bir şair ruhu vardır. Puşkin, karakterinin samimiyetsiz ortamlardan sıkıldığını ve böyle hayat tarzının onu tatmin etmediğini fazlasıyla dile getirmiş ve betimlemiştir. Onegin'in köyde yaşayan yaşlı ve hasta amcası vardır. Kısa zaman içinde amcası vefat eder ve bu haber üzerine amcasının mirasına sahip çıkmak için köye gider. Böylece, zaten sosyete hayatından bunalmış Onegin için köy hayatıyla tanışma olanağı ortaya çıkmış olur. Tatyana, Olga ve yazarın 'yarı rus' dediği alman tabiatlı şair Lenskiy de bu köyde yaşar. Kurgu(kader) bu dört karakteri bir araya getirdiğinde zirve (kulminasya) yapar. Lenskiy Olga'ya aşıktır. Onegin de ondan hoşlanır. Tatyana ise Onegin'e sevdalanır. Mektup yazıp ona saf duygularını itiraf eder. Dur hele Tatyana, ne acele?! Sosyetik, samimiyetsiz ortamdan gelmiş zengin oğlu daha köy hayatından, köylü Rus'un safiyetinden, samimiyetinden, sadeliğinden ne anlar?! Onegin, Tatyana'ın mektubunu küçümser, yalın bulur, karşılık vermez. Al işte sana Tatyana! (Puşkin, zaten ana karakterini islah etmek, iç sesine karşılık bulmak, vicdanını tetiklemek için getirdi sizlerle karşılaştırdı Tatyana! Biliyorum ki, yazarımız özür dilemiştir senden ama maalesef olaylar böyle ilerletilmeli, acı da olsa.) Bundan sonrası, keşke böyle olmasaydı diyeceğiniz olaylar dizisine dönüşecektir. Nedeni belki bundandır diyerek ve ayrıca da inanıyorum ki, "Yevgeni Onegin", trajik bir aşk hikayesi adına okunacak en etkileyici (manzum) roman özelliğini taşıyordur.
Duyguların ifadesi ve karakter canlandırma konusunda Shakespeare kadar olmasa da (zaten kimse Shakespeare kadar olamaz) çeviriden anladığım kadarıyla Puşkin "büyük" kalem
sahibidir.
Hepsi bunlar mı? Tabii ki hayır. Yazarın değindiği ve eleştirdiği bir çok konu var. Örneğin Fransa Burjuva Devrimi'nin etkisi ve Fransızca modası. Bunun gibi konuları eserden bulup çıkarmak ve eleştirisini yapmak ehli (icazeti) olanların işidir. Bu şiir romanı çevirisiyle yanaşı orijinaline de göz gezdirmek şartıyla tavsiye ederim.
Puşkin kendini yazmış. Bunu iddia aşamasına taşıyamasam da, "içindeki Puşkin"i yazdığını eminlikle iddia ederim.
* İkinci okuyuşumdan sonra bir kaç ilave not:
- "Yevgeni Onegin" manzum romanı Puşkin'in ve Rus edebiyatının şah eseridir. İlk beş listesi oluşturulsa, bu beşte kesin yerini almalıdır.
- Hikayesiyle romantizme dahil edilse de, diğer tüm unsurlarıyla tam bir realist eserdir.
- Rus edebiyatında, varoluş sancısı, bunalım psikolojisi yaşayan modern batı insanı prototipinin yansıması ciddi bir şekilde ilk kez bu eserde gözlemlenmektedir. Hatta nihilizm ipuçları bulabileceğimiz ilk romandır.
- Puşkin'in dehasının en bariz şekilde ortaya çıktığı eserdir.
- "Yevgeni Onegin" 18. yüzyıl Rus bireyi ve toplumunun bir arada özeti ve yine bu anlamda 19. yüzyıl ed.-ın zeminidir.
- Ana karakterler (Onegin ve Tatyana), o devir açısından bilinen ve genel yaygın rus isimleri olarak seçilmemiştir. Tatyana ismi ortodoks-slav ismi olarak sıradan halkın üyesini simgeler. Yevgeni Onegin batı tarzı isimlendirmeyle seçilmişdir; rus isimleri gibi baba ismiyle verilmez. Keza, Tatyana karakteri de baba ismi olmadan aktarılmıştır. Bu durum eserin genel mahiyeti ile ayrılmaz bir bütün oluşturmuştur. Onegin timsalinde sosyeteden sade, sıradan Rus insanına "evrilişi", Tatyana timsalinde ise bunun tam aksine şahid oluyoruz.
- Eserin hikayesi, kurgusu ve betimlemesinden istediğiniz kadar bahsederseniz edin, spoiler vermiş olamazsınız. Eserin herşeyi Yevgeni Onegin'dir. Romana başka isim seçilemezdi. Spoiler eserin ismidir. Hadi, şimdi, spoiler verin bakalım!
- En iyi çevirisini aramayınız, boşuna zahmet. En az üç farklı çeviriden üç kez okunması tavsiyedir. Bunu gerçekten hak eden bir eserdir.
- Anlatılabilecek çok şey var: 8 yılda 8 bölüm olarak...işte ne bileyim ne kadar mısra...şöyle veya böyle bir Rusça tercihi...sansür...
- Üç kez okunmasını tavsiye ettimse daha fazla anlatacaklarım üçüncü okumaya kalsın.
- ...
