Jose Marti
KURTARICI, ŞAİR, DEVRİMCİ
Kurtarıcı (el libertador), şair (el poeta), devtimci (el revolucionario) ....bu üç kavram uluslaşma süreci ile birlikte Latin Amerika'da dillerde dolaşmıştır. Simon Bolivar büyük kurtarıcıdır, Ruben Dario kıtanın ve İspanyol dilinin büyük şairidir, Ernesto Che Guevara büyük devrimcidir, ama başka hiç bir kişilik yoktur ki bu üç kavramı kendisinde birleştirmiş olsun: Bu Jose Marti'dir.
Marti'nin etkinliği bunlarla da sınırlı değildir; o önemli bir düşünür (pensador)'dür. Onun üzerine geniş bir inceleme ortaya konulduğunda bu kavramlara yenileri de eklenebilecektir, ancak burada bize düşen şair Marti'yi tanıtmak olacaktır.
Jose Marti on altı yaşında yazdığı bir şiirinden dolayı otoriter bir kişiliği olan babasının öfkesiyle karşılaşır. Eve ayak basmaması söylenir. Gencecik Marti yaşamında, sanatında çok önemli bir yere sahip olan öğretmeni şair, gazeteci ve yurtsever Rafael Maria de Mendive'nin evinde kalır. Mendive onu öz oğlundan ayırt etmez ve ondan sanatsal, entelektüel birikimini sakınmaz.
Mendive'nin aydınlatıcılığı altında Marti, bir yandan ateşli bir Byron okurudur. Marti için Byron özgür bir şair modelidir.
Genç bir şair olarak hemen dikkatleri üzerine çeken Marti şiirlerini yayınladığında Küba'da Kübalı parnasyenlerin romantik dönemi hüküm sürüyordu. Doğrusu Marti bu şiirsel etkinliğe kapılmamıştır.
Yerli, yalın, modern Kübalı şairin ilk büyük örneği olmasını bilmiştir. Gerçi Hugo, Poe, Lamartine, Moore, Goethe, Musset, Leopardi, Heine gibi Avrupalı şairlerini tutkuyla okumuştur, ama onun ezgiselliğinde guajira, habanera gibi Küba şarkılarının sözel etkisi iyiden iyiye içkinleşmiştir,
Nikaragualı olmasına rağmen İspanyol dilinin en büyük şairlerinden biri olmasını bilmiş ve temsil ettiği modernizm akımıyla İspanya, hatta Fransa'yı etkilemiş Ruben Dario, Jos& Marti'yi şiirsel etkinliğiyle müjdelemiştir. Marti de, Dario gibi romantik İspanyol şairleri arasından Espronceda, Becguer ve Azorinden etkilenmiştir. Marti özgür şair modeli olarak Byron'ın yanına İspanya krali. yet yönetiminin on dört yaşından beri belalısı ol. muş savaşçı şair Espronceda'yı da katmıştır.
Jose Marti, Jose Maria de Herredia (bu önemli parnasyen şairin ulusalcı dönemi olan yaşlılık yıllarında olmak kaydıyla) ve Placido (Gabriel de la Concepcion Valdes, 1809-1844) ile birlikte ulus devletler dönemi Küba'sının en önemli şairleri arasında yer alır. Marti ölümünden sonra yerel diktatörlüğe bu üç özelliğiyle esin kaynağı olur, bayraklaşır.
Belirtmemiz gereken bir başka özelliği de kozmik milliyetçi bir şair olmasıdır. Olağanüstü sezgisiyle ayırdına vardığı emperyalizme karşı kıta planında özgürlükçü, eşitlikçi değerlere dayalı bir toplumsal kültürel, idari yapılanmanın yollarını arar: Nuestra America (Bizim Amerikamız)'dır bu projenin adı. Ve Marti gelişkin politik bilincini makaleleriyle birlikte şiirlerinde estetik, etik vb. bütün kategorilerle organik bir bütünsellik içinde duyumsatır.O, şairde olması gereken bir şekilde bir toplumsal bağlanışın dünya çapındaki seçkin örneğidir. Şiirlerindeki tinsellik bu uyumu gözetir.
Ölümünden tam yüz yıl sonra onu Türkiye'de anmak kesinlikle egzotik bir ilgiye dayanmıyor. Onun etkinliğini değerlendirmek Latin Amerika edebiyatının çarpıcı etkisinin ötesinde bir bakışla mümkün olabilecektir.
Bir zamanlar Küba'da savaşçı bir şair yaşadı ve savaşarak öldü. Ardından şiirleriyle birlikte insanlığın büyük örneklerinden birini bıraktı.
ADNAN ÖZER (Düşler dergisi, sayı 10, 10 Mayıs 1995)
·
39 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.