Anlaşılamayan bir kitabın anatomisi: Usta ile Margarita
Mihail Bulgakov'un 1940 yılında yayımlanan büyülü gerçekçilik anlayışında yazılmış romanı. Eseri okurken maalesef pek çok şeyi göz ardı etmişim o yüzden bitirmekte oldukça zorlandım. Yazarın ilk okuduğum kitabı 
Genç Bir Doktorun Anıları olduğu için yine aynı yalınlıkta yine aynı akıcılıkta ve anlaşılır ölçüde sosyal eleştiri olacağını düşünmüştüm fakat okudukça bu kitabın büyük ölçüde sembollere sahip olduğunu ve tam tersine üzerinde bayağı bir düşünülmesi gereken bir kitap olduğunu eseri bitirdikten sonra anladım. Bundan dolayı incelemeyi anlaşıldığı üzere oldukça geç yapıyorum.
Eser 3 ana bölümden oluşuyor. 1. bölümde şeytan olan Woland ve mahiyetinin Moskova şehrine inmesi ve Massolit denilen bir sanat birliğine ait olan Sovyet külliyevâri binadaki insanların başına bir şeyler getirmesi vardır. Bu kısımda şeytan insanları yoldan çıkarmaz tam tersine yoldan çıkmış insanları cezalandırır. Bulgakov bu cezalandırmaları temelde iki zümreye karşı uygulatır. Birincisi sanatçılara, özellikle yazar ve şairlere, ikincisi ise yöneticilere. Tabi burada dönemi Sovyetler Birliğini bilmekte fayda var aksi halde dediğim gibi kitabın içi büyük oranda boş oluyor.
Çarlık Rusya'sı yıkıldıktan sonra yerine gelen Bolşevikler Sovyetler Birliği'ni kurar. Yeni kurulan bir rejim her zaman tehdit altında olur ve onu müdafaa etmek gerektir. Bu müdafaayı halkın içselleştirmesini en iyi yapabilecek kişiler kesinlikle sanatçılardır. Bundan dolayı özellikle Stalin döneminde yazarların rejimi halka yaymaktan başka bir amacı yoktur çünkü rejimin iddia ettiği gibi onlar özgür değildir. Onların tek görevi komünist propagandayı yapmaktır aksini yapmak sansür, hapis ve sürgündür.
işte Bulgakov, Woland vasıtasıyla sanatçılara böyle bir eleştiri getirmiştir ve kitapta kendi kusurunu tek anlayan kişi de bir şair olan İvan Ponıryof olmuştur.
''Kötü şiir yazanlar asla şana , üne erişemezlerdi. Peki neden şiirlerim kötü?
Gerçeği söyledi , kendine acımadan. ‘’Yazdıklarımın tek kelimesine bile inanmıyorum!’’ s.136
Birinci bölümde dediğim gibi ikinci eleştirilen zümre yöneticilerdir. Ah hangi toplumda eleştirilmesin ki bu yönetici kısmı. Tabi ki hemen hemen hepimizin eleştiri noktası olan rüşvet, dalkavukluk ve kraldan çok kralcılık. Woland bunları uzaklara ışınlamış, hapse attırmış ve bazılarını öldürerek hakkını vermiştir.
Kitabın ikinci bölümünde kitabın başında da bulunan Hz. İsa'nın çarmıha gerilme sahnesi vardır. Bulgakov, bu kısımda özellikle Pontius Pilatus ile Hz. İsa'nın arasında geçen konuşmalara ve onun çarmıha götürülüşü üzerinde durmuştur. Yine dönem ile değerlendirmek lazım bu kısmı. Komünist ideoloji kendinden önceki her şeyi reddeder. Buna inanç da dahildir. Onlar, öte dünyanın cennetini kabul etmezler; bir cennet olacaksa bu dünyada oluşturulması gerektiğini düşünürler. Bu yüzden komünist rejimin olduğu bir yerde kilise, cami veya sinagog kesinlikle olamaz. Yani bu rejim insanın içindeki o manevi yöne de karışma cesaretini göstermiştir. Romanın başında Massolit başkanıyla şair İvan Ponıryof kendi aralarında Tanrı'nın olmadığını dair konuşur. Sonra bir anda Woland ile mahiyeti gelir ve sohbete dahil olurlar. Burada şeytan olan Woland Tanrı'nın varlığından Massolit başkanı Berlioz ile Ponıryof ise yokluğundan bahseder.
''Aklın sahasında Tanrı'nın varlığına dair herhangi bir ispat olamaz.'' s.10, Berlioz
Yani Woland, şeytan olarak insanların zihnine Tanrı'nın olmadığını insanların zihnine yerleştirmesi gerekirken tam aksine Tanrı' nın varlığını ispatlamaya çalışır.
''Madem Tanrı yok, insan hayatını ve genel olarak yeryüzündeki düzeni kim idare ediyor?'' s.11, Woland
Son yani üçüncü bölümde ise Margarita ruhunu şeytana satarak Woland ile mahiyetine dahil olur. Margarita, bu katılımı hevesle yapar ve en ufak pişmanlık duymaz. Bulgakov, burada belli ki insanoğlunun durumunun ruhunu şeytana satmaktan bile daha kötü olduğunu bizlere göstermek istemiştir.
İncelememi kitabın yeni okuyucularının eserden büyük ölçüde mâna çıkarması açısından kaleme aldığımı söylemek istiyorum. Kitabı okuduktan sonra 7 puan verdim fakat üzerinde düşündükçe puanım 8'e çıktı. Daha fazla vermek istemiyorum çünkü kitabın bazı kusurları var. Mesela kitaptaki bölümler birbirinden çok bağımsız bundan dolayı kahramanları içselleştiremiyorsun, yazarın kitabı yayımlamadan ölmesi ve sansürden ve kitaba yayın izninin verilmeyeceğinden çekindiği için kitabı çok sembollerle yüklemesi ve akıcılığı zedelemesi de kusur bana göre. Ancak Ukraynalı olsa da bir Rus'un Sovyet rejiminin olduğu dönemde böyle bir sosyolojik bir roman kaleme alması bakımından eşşiz olduğunu düşünerek kitapseverlerin okumasını temenni ediyorum.
··
1 artı 1'leme
·2.431 görüntüleme
Kitabı okumadım ancak incelemeniz gayet başarılı olmuş. Kitabın 3 bölümünü de açıklayıcı şekilde anlatmışsınız. Kitabın konusu da ilgi çekiciymiş anladığım kadarıyla...
Kaleminize sağlık Erhan Bey 👏🙏
Çok teşekkür ederim😊 yazdıklarım içinde inanın çok çok az spoiler var, muhtemelen yazarın anlattıklarını pek çok kişi anlamlandıramayacaktı o yüzden açıklık getirmek istedim belli ölçüde
ya bence siz , inceleme olarak dünyaya gelmişsiniz , okudum ve kitabı okuyasım geldi😂
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.