Tarih, "Ama her fetihte fatihler de olmuştur; devletlerde her devrinde büyük insanlar çıkmıştır," diyor. İnsan aklı, gerçekten de fatihler her çıktığında savaşlar vardı yanıtını verir ama bu, savaşların nedeninin fatihler olduğunu, savaş yasalarının tek bir insanın kişisel eylemlerinde bulunabileceğini kanıtlamaz. Saatime bakıp akrebinin ona geldiğini her gördüğümde yandaki kilisenin çanlarının çalmaya başladığını duyarım, ama akrebin saat onu her gösterdiğinde çanların çalmaya başlaması, bu hareketin neden akrebin konumudur sonucuna varma hakkını bana vermez.
Bir lokomotifin hareketini her gördüğümde, düdüğünü duyar, valfinin açıldığını, tekerleklerinin hareketini görürüm ama bundan, lokomotifin hareketinin nedeni düdük ve tekerleklerin hareketidir sonucuna varma hakkım yoktur.
Köylüler, meşe ağaçları her tomurcuklanmaya başladıkları için ilkbahar sonlarında soğuk bir rüzgarın estiğini söylerler ve gerçekten de her ilkbaharda, meşe ağaçları tomurcuklandığında soğuk bir rüzgar eser. Ama meşe ağaçları tomurcuklandığında esen soğuk rüzgarın nedenini bilmesem de, köylülerin soğuk rüzgarın nedeni meşe ağaçlarının tomurcuklanmasıdır düşüncesini kabul edemem, çünkü rüzgarın meşe ağaçlarının tomurcuklanmasıyla ilgisi yoktur. Ben sadece hayatın her olgusunda rastlanabilecek, çakışan olayları gördüğüm gibi, burada da birbirine denk düşen olayları görüyorum; saatin akrebini, lokomotifin valfini, tekerleğini, meşenin tomurcuğunu ne kadar detaylı incelersem inceleyeyim, çanların çalmasının, lokomotifin hareketinin, ilkbahar rüzgarının nedenini anlayamayacağımı görüyorum. Anlayabilmek için bakış açımı tamamen değiştirmeli, buharın, çanların ve rüzgarın hareket yasalarını incelemeliyim. Tarih de aynı şeyi yapmak zorunda. Zaten bu yönde girişimler de var artık.
Tarihin yasalarını incelemek için, gözlem nesnemizi tamamen değiştirmeli, çarları, bakanları, generalleri bırakıp, kitlelere yön veren, aynı türden sonsuz küçük öğeyi incelemeliyiz. İnsanın bu yolu izleyerek tarihin yasalarını ne ölçüde anlayabileceğini kimse söyleyemez; ama tarihin yasalarını anlama olasılığının sadece bu yolda yattığı ve tarihçilerin, farklı farklı kralların, komutanların, bakanların eylemlerini tasvir etmek, bu eylemlerin nedenleri hakkında kendi düşüncelerini ortaya koymak için harcadıkları zihinsel çabanın milyonda birini bile bu yönde harcamadıkları ortadadır.
Sayfa 320Kitabı okudu
·
107 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.