Mısırlı yazar Necip Mahfuz'un başyapıtı. Eser Dinler tarihinin allegorik bir şekilde romanlaştırılmış hali. Çok sade bir üslüp ve zekice bir kurgulamayla örülü bu romanda yazar çöl kıyısında kurulu bir sokağın tarihi üzerinden insanlığın inanç gelişimini yansıtıyor. Eserdeki karakterlerin karşılıkları şöyle:
Cebelavi: Allah
Edhem: Hz.Adem
Umayma: Havva
İdris: Şeytan
--Cebelavi mülklerinin yönetimini bir köleden olma küçük oğlu Edhem'e vereceğini söyleyince soylu bir kadından olma en büyük oğlu İdris babasına isyan eder. Tıpkı şeytanın, insanı değersiz görüp Allah'a isyan etmesi gibi. Hatta Cebelavi, Edhem için o sizden farklı olarak okuma yazma biliyor der. Adem'e isimlerin öğretilmesine atıf yapılarak. İdris'in konaktan kovulması şeytanın cennetten kovulmasına karşılık gelir. Zaten konağın bahçesinin tasviri cennete benzer. İdris, Edhem'i yasaklı kitaba bakmak için kandırmaya çalışır. Edhem kararsız kaldığı esnada Umayma'da kitaba bakması konusunda onu kışkırtır. Tıpkı Havva'nın yasak meyveyi yeme konusunda Adem'i kışkırtması gibi. Sonunda yakalandıklarında da Cennetten yani konaktan kovulurlar.
Bu noktada ilginç bir gönderme de Edhem'in sürekli konağı özlemesine yapılır. Edhem sürekli babası tarafından affedilmeyi ve konağa geri dönmeyi ister. Hep oranın hayalini kurar. Orası bir bakıma ruhlar alemidir ve her ruhun dönmek istediği yerdir.
Eserin Allah-Adem-Şeytan ile ilintili bu ilk bölümü ile "Arif" adındaki son bölümü bence en iyi kısımları. Diğer bölümlerin kötü olduğunu söylemiyorum ama hikaye tanıdık olunca bildiğiniz sonu bekliyorsunuz biraz.
Kadri: Kabil
Hümam: Habil
Cebel: Hz.Musa (Musa nasıl Firavun'un sarayında büyümüşse Cebel de vekilharcın konağında büyümüştür.)
Rıfat: Hz.İsa
Yasemin: Yahuda
Kasım: Hz. Muhammed
Kamer: Hz.Hatice
Sadık: Hz.Ebubekir (İsim seçiminde Ebubekir'in sadakatine gönderme yapılmış)
Hasan: Hz.Ali
Arif: Bilim
Vekilharçlar-Çete liderleri: Devletler, dini önderler, yöneticiler, firavunlar vs.
