DERVİŞ VE ÖLÜM ÜZERİNEUzun zamandır okuma listemde olup ertelediğim bu eseri tavsiye eden arkadaşa teşekkür ediyorum.
Ben sadece teknik konulardaki birkaç roman hatası ve bazı semboller üzerinde duracağım:
Eserin cümle yapılarında ve olay örgüsü içerisindeki diyaloglarda hata çoktu. Cümle yapılarındaki hatanın mütercimden mi yoksa yayınevinden mi kaynaklandığını ancak eserin orijinalini bilen açıklayabilir. Özellikle 1. Tekil şahıs ve 2. Tekil şahıs ekleri çok karışmış. Bu eylemin sahiplerinde karışıklığa neden olmuştur.
Olay örgüsündeki diyaloglarda kopmaların tercümandan kaynaklandığı ise aşikâr. Sayfa 313-314 anlatılan iki askerin hikayesinden sonra 315’te oğlunun yasını tutan kadının hikayesini anlatmaya başladığında bu hikayeyi Vişegraf’ta kendinin duyduğunu söyleyerek başlıyor. Ama 317’de bittiğinde sanki Hasan anlatmış gibi hikâye üzerinde diyalog devam ediyor. Bunlar teknik hatalardan benim fark ettiklerim.
239. sayfada ise çelişkili bir paradigma söz konusu. Burada iktidar kavramının sonuçta “güç”e gücün ise adaletsizliklere yol açabileceğine vurgu yapsa da düzensizliğin, anarşinin daha kötü olduğunda karar kılıyor. Ayrıca aynı yerde Kuranı Kerim’in Allah’a, peygambere ve emir sahiplerine itaati emreden ayetini hatırlatıyor.
Eserde tek beğenmediğim yer yeni basımlarda 260 eski basımlarda 243. Sayfada geçen diyalog olmuştur. Yazar burada Kuranı Kerim’de geçen cennet- cehennem ehli arasındaki diyaloğu tersine çevirerek ironik bir diyaloga imza atar. Kuran’da cennet ehlinden yardım(aydınlık-nur) isteyen cehennem ehline müminlerin cevabını kitapta farklı bir motife büründürerek bize aktarır.
Kitaptaki söz konusu motif şöyle geçer: İshak’a göre yer altındaki dünyada hapsedilen ve birer köstebek, akrep, yarasaya dönüşen bir insanlık var. Onlar bu cehenneme alışmış. Artık durumlarına razı olmuşlardır. Mevcut düzene isyan edenler yeryüzüne kovulmuşlardır. Onlar da vermiş oldukları mücadeleden mutsuz olmuş ve yer altındaki cehennemlerde teslim olanlardan karanlığı tekrar istemektedirler. Yazarın teslimiyetçi mantığı burada galebe çalmış ve Kuran sahnesini dahi terse çevirmiştir. Yazar için “İslam’ı iyi bilmesine rağmen yaşama gayretinden yoksun biridir.” dememe sebebiyet verici bir tabloya imza atmıştır.
Yazar, İslam’ı iyi bilmesine rağmen yaşama gayretinden yoksun olduğu gibi mücadeleyi sürdürme gayretindekileri dahi hakir gören bir anlayış ortaya koymuştur bu tabloda. Bu Santranç kitabındaki PASİFİZM anlayışını çağrıştırmaktadır. Orada bu konuyu yeterince ele almıştım.
Son olarak İshak ve Hasan karakterleri üzerinde durmak isterim.
Kitabın sonunda bitmiş, okunmuş bir kitaptan bahsediyor. Derviş tüm bu macerayı duygularını da katarak anlatmış. Başkası da bize bunu okumuş.
İshak karakteri Derviş’in bilinçaltında köşeye sıkışmış, yardım bekleyen birinin hayalidir. Teslim olmuyor, daima kaçıyor. Derviş’e sığınıyor. Derviş aktif olarak ona yardım etmiyor. Tekkenin kapılarını ona açmıyor. Tekkenin kapını aralayan, teslim olmamak için direnen İshak’tır. Bu belki de kardeşinin hayalidir. Kendisinden yardım bekleyen, kendisini teslim etmemesini, yakalanmamak üzere kendilerinden kaçtığı güruha karşı kendisini savunmasını istediği kardeşidir. -Yazar için de infaz edilen abisidir belki de- Kalede hapsedilen kardeşinin kendisinden medet umduğu hayalidir İshak.
Derviş kalede hapsedildiği zaman zindan kapısının arkasında onu kurtaracağını umduğu kişilerin her an içeri girip onu hürriyetine kavuşturacağını ümit ediyordu. Kardeşinin de aynı hisler içerisinde can vermiş olabileceği düşüncesi onu kahretmişti.
İshak en dar anlamda en yakınımıza olan merhameti en geniş manada zulme uğramış tüm mazlumlara uzanması gereken yardım elini ve hak ettikleri adaleti temsil eder. Köşeye sıkışan, küçük bir umutla bir yerlere sığınmış çaresizce kaçan tüm mazlumların remzidir İshak.
Hasan ise aksiyon adamıdır. Direnişin, karşılıksız sevmenin ve yardım elinin sembolüdür. Pasifizmin karşıtı, direnişin ta kendisidir. Hikâyenin sonunda kurtuluşa eren de kendisidir.
Hain planların ve emellerin kaynağı tüm kişiler kendi kötülüklerinin sebep olduğu yıkıntılar altında kalırken Hasan dünyaya önem vermeyen tavrı ve yardımseverliği sayesinde kurulan kumpastan kurtulabiliyor.
Hasan’ın tek zaafı olarak da âşık olduğu evli bir kadından söz edilmektedir. Bundan dolayı ailesi tarafından kınanmaktadır.
Romanda son bölümde kadının kocasının casus olup ülke ve yönetim hakkında bilgi toplayan biri olduğu ortaya çıkıyor. Hasan da bunları himaye ettiği için zindana atılıyor. Derviş, Hasan’ın her zaman gerek bilgi gerekse de yürüttüğü faaliyetlerde hep bir adım önde olmasını, bu bilgileri nerelerden edindiğini merak etmişti. Hasan’ın kadınla kurduğu yakınlığın bu sebepten olduğu romanın sonunda ortaya çıkıyor. Hasan gibi güçlü bir karakterin evli bir kadınla olan yakınlığı böylece açıklanmış oluyor. (Dubrovnik’te aile ile tanışma, bunları memleketine getirmesi, kadına yakın durup istihbari bilgiye ulaşması, kadına zaafı varmış gibi görünerek hem onları hem de kendini perdelemesi. Zira at kaçmasaydı tüm bunlar ortaya çıkmayacaktı.)
Savaş hiledir, sözünün hakkını veren bir hareket tarzıyla hareket eden Hasan, aksiyon adamıdır. Adaletin tecelli etmesi için düşünen bir beyin, mücadele eden bilektir.
