Atatürk'ün hayatı boyunca 7.000 ciltten fazla kitap okuduğu tahmin edilse de bu sayı tam olarak bilinmemektedir. Bunlardan 3997 tanesi çeşitli araştırmalar sonucu listelenmiş ve bu kitaplar arasında üzerini çizdiği, not aldığı bölümler Anıtkabir Derneği Yayınevi tarafından 24 ciltlik set halinde basılmıştır. Yaklaşık 12.000 sayfalık bu seriyi uzun zamandır okumayı planlıyordum. Nihayet bu amacıma eriştim ve tamamladım. Bu okumalarım neticesinde genel olarak gözlemlerim şöyledir; 1- Her şeyden önce mükemmel bir Fransızcaya sahip olan Atatürk, okumalarının büyük bölümünü Fransızca eserlere ayırmış. Bunun etkisi çok büyüktür zira yerli basımlar ve araştırmalar o dönemde oldukça kıttır. Böylelikle dünyayı takip edebilmiş ve çağdaşlarından oldukça farklı bir vizyona sahip olmuş. 2- Okuduklarının büyük bölümünü tarih teşkil ediyor. Tarihte gençliğinden beri meraklı. Bu vesileyle geçmişte yapılan hataları görüyor, yalnızca silahlı cephede değil aynı zamanda kalemli cephede de çalışmalarını sürdürüyor. Dünyadaki ünlü tarihçiler dahi kendisiyle konuştuklarında ağızları açık dinlerler. Eserler üzerinde aldığı notlar zaten bunu açıkça gösteriyor. Sıra dışı bir tarih bilgisi var. Tarihi sırasıyla askerlik, siyaset, hukuk ve dil okumaları takip ediyor. Felsefe, psikoloji, sosyoloji,coğrafya gibi alanlarda da sık okumaları var ancak altını çizdiği eserlerde hukuk ve dil okumalarının yoğun olduğunu gözlemledim. Yalnızca iyi bir asker değil. Tarihi iyi bilmesinin yanı sıra dil ve hukuk bilgisi de muazzam. Ki reformlarını bu bilgisine borçlu olduğumuz aşikardır. Öte yandan Rousseau, Kant, Voltaire gibi birçok filozofu da okumuş. 3- Okumalarını çapraz olarak sürdürüyor. Merak ettiği konular hakkında çeşitli kitapları toplayıp bunları aynı anda okuyor. Kitapların içerisinde o an ilgisini çeken ve ihtiyaç duyduğu kısımlar ne ise tıpkı bir cımbız gibi bunları ayıklayıp bir araya getiriyor. Eleştirel bakış açısı ve kuvvetli hafızasıyla bu çabasını birleştirmiş. Okuduklarının yanlarına sürekli notlar alıyor. Katıldığı, katılmadığı, eleştirdiği düşünceleri yazıyor. 4- Okuduğu kitaplar tesadüfen seçilmiş değil. Mesela Emanullah Han'ın ziyareti önce Afganistan ile ilgili araştırmalar yaptığı söylenir bu ciltlerde bu kitaplara rastladım. Yahut Trabzon civarının nüfus kayıtlarına, müslim-gayrimüslim nüfus oranına dair okuması var. Bunu Samsun'a ayak basmadan önce yapmış olması ihtimal dahilindedir. Okuduğu eserlerde aldığı notlar onun fikir yapısını anlamak için muazzam bir kaynak konumunda. Bu liste uzatılabilir. Sanırım bu incelemeyi sonlandırmaya uygun en güzel sözü şudur; "Ben çocukken fakirdim. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim. Eğer böyle olmasaydım, bu yaptıklarımın hiç birisini yapamazdım." Gazi Mustafa Kemal Atatürk