Akıl, Ahlak, Eylem ve Ruh Üzerine Akşam Sohbetleri
Ebu Hayyan TevhidiSözler ve Alıntılar
Allahım!... kalplerimizi her türlü bozulmaya karşı koru. Olgunluğa ulaştıracak yolları bizim ruhlarımıza sevdir. Bu yolda bizim rehberimiz ve kurtuluşumuz için kefilimiz ol.
İnsan der ki: Bana nefsim şunları ve şunları söyledi. Ben de ona şöyle şöyle dedim... Ben, bu gibi sözlerden yola çıkarak insan ile nefsinin yan yana oturan, bir araya gelen ve birbiriyle konuşan iki komşu olduklarını düşünüyorum. Bu durum insan ile nefsi arasında bir ayrılık bulunduğunu [insan ile nefsinin farklı varlıklar olduklarını mı] göstermektedir?
Yüce ve kutsal olan Allah bu evreni yarattı. Onda bulunan varlıkları sistemli hale getirdi ve süsledi. Onu güzelliklerle kuşattı ve düzenleyip donattı. Onun varlığını sürekli hale getirdi ve onu görkemli kıldı. Hikmeti onun derinliklerine gizledi. Akıl sahiplerini araştırmaya ve marifete yönlendiren, insanları onu yakından incelemeye sevk eden ve tuhaflıklarla şaşırtan şeylerle onu donattı. Onda bulunan güzelliklerle ruhu hoşnut etti. Birçok sırları onda gizleyip sonra da ruhları/insanları bunlara yönlendirdi. Öyle ki onlar bu sırlar karşısında heyecana kapılıp bunları ortaya çıkarmak için var güçleriyle çabalamaya başladılar. Kimini ortaya çıkardılar. Kiminin peşinden tutkuyla sürüklendiler. Kiminin karşısında şaşkına döndüler. Çünkü onlar bu sırlar aracılığı ile rabb'ları, yaradanları, Tanrıları, yardımcıları, koruyucuları ve destekçileri [olan Allah'ı] tanıdılar.
Asıl doğamız itibarıyla duyu ile birlikte olduğumuz için, biz duyudan kopamayız. Öte yandan, temel cevher olarak akıl ile birlikte olduğumuz için, onun ayrımından habersiz de değiliz.
Her duyulanda kavranılandan bir gölge bulunur ama, her kavranılanda duyulandan bir gölge yoktur.
Onun ne zâtı inkâr edilebilir, ne de künhü idrak edilebilir. O ne ulu Ma'bûd'dur ve varlığı algılanan ve bilinen olarak ne kadar da yücedir!
Akla göre durgunluk, duyunun yokluğudur. Duyuya göre hareket ise, aklın etkisidir.