Rahmân ve Rahim olan Allah'ın adıyla Oku! Kalemle (yazmayı) öğreten, (böylece) insana bilmediğini bildiren rabbin sonsuz kerem sahibidir.
[Bu beş âyet Hz. Peygamber'e inen ilk vahiy olduğu için bu sûre ilk gelen sûre kabul edilir. Allah Teâlâ Hz. Peygamber'in şahsında bütün müslümanlara okumayı emretmiş, onları kalemle yazmaya ve ilimde gelişip yetkinleşmeye teşvik etmiştir. Bu durum okumanın ve ilmin dinde ve insan hayatındaki önemini göstermektedir. Kur'an'ın, canlılar arasında insanın farklı ve üstün yerini, onun öğrenme özelliği ile tanımlaması son derece anlamlıdır. Âyette okumanın konusu belirtilmemiştir; çünkü başta kendisine indirilen vahiy ve kozmik evrendeki âyetler olmak üzere okunması, hakkında bilgi edinip ders ve ibret alınması gereken her şeyi okuması istenmektedir.]
Behey zavallı, o gün al eline defterlerinin uzun yorgunluklar pahasına işlemiş olduğun iyilikler sayfasını boş görüp "Nerede benim yapmış olduğum iyilikler" diye sorunca; "Onlar haksızlık ettiklerin kimselerin defterlerine nakledildi" cevabını alınca ve bir ömür boyu nefsinin arzularına karşı direnerek kaçındığın günahlar ile amel defterinin kötülük sayfalarını dopdolu görüp; "Ya Rabbi, bunlar benim hiç işlemediğim kötülüklerdir" deyince; "Bunlar dedikodusunu yaptığın, küfrettiğin, haklarında kötülük kurduğun, alış-verişte, komşulukta, karşılıkla konuşurken, tartışırken, ders çalışırken, ilmî araştırma ya-parken veya başka herhangi bir ortak münasebet esnasında aldattığın, hakkını yediğin kimselerin günahlarıdır" diye cevap alınca hâlin ne olacak!
Bütün bunlar, henüz hesaplaşmaya çekilmeden azaba çarpılmadan çekilecek olan sıkıntılardır. Sende bu sıkıntılar ile yüz yüze geleceklerden birisin. Terinin nerene kadar çıkacağını şimdiden bilmiyorsun.
Bilmezsin, malûmun olsun ki, hac, cihad, oruç, namaz, Müslümanların sıkıntısını gidermeye koşmak, iyiliği emrederek kötülükten alıkoymak uğruna yorulmak gibi Allah yolunda gayretler vererek dökülmeyen terler, kıyamet alanında korku ve utançtan dökülecek ve orada daha uzun müddet sıkıntıya yol açacaktır.
İnsanoğlu cehalet ile aldanmadan kurtulsa, ibadet uğruna sıkıntı çekerek terlemenin doğuracağı yorgunluğun kıyamet günü çekilecek sıkıntılarla bek-leme azabının yol açacağı terlemenin yorgunluğundan hem daha kısa ve hem de daha kolay olduğunu anlamakta güçlük çekmez. Çünkü o gün hem pek çetin hem de çok uzundur!
Ey zavallı insan! Mahşer yerinde toplanacak olanların karşılaşacakları sıkıntıları ve dökecekleri terleri düşün. Bu ağır sıkıntılara dayanamayanların bir kısmı Allah'a seslenerek; "Ya Rabbi, cehenneme gönderecek bile olsa beni bu sıkıntı ve bekleme azabından kurtar!" diye yalvarırlar.
Taberâni'ye göre Peygamberimiz (s.a.v) buyuruyor ki;
"Yerden korunun. Çünkü o sizin ananızdır, ayrıca onun üzerinde, iyilik olsun, kötülük olsun her kim ne işlerse onu haber verecektir. "