Eliyê Herîrî
Şeyh Elîyê Herîrî 400/1010 yılında, Kürt coğrafyasında en çok mutasavvıfın yetiştiği bölgelerin başında gelen Şemdinan'ın Herîrî köyünde doğdu. Kendisi ilk Dîwan sahibi mutasavvıf şair olarak bilinir. Ünlü Kürt mutasavvıf şâir Baba Tahirê Uryan ile aynı dö- nemde yaşamış olmalarına rağmen, Baba Tahir, Kürtçenin Lorî lehçesiyle şiirlerini icra ederken, Elîyê Herîrî de, Kürtçenin Kur- manci lehçesiyle şiirlerini dillendirmiştir. Ve tarihte ilk Kurmancî lehçesinde şiir veren kişi olarak bilinir.
Sayfa 241Kitabı okuyor
Baba Tahirê Uryan
Dilem ji dêrde te herdem xemîn e
Balîfêm kevir, doşekam zemîn e
Sûcêm ev e ku min ji te hez kirye
Ma her ê j'te hez dike dilbixwîn e
Sayfa 239Kitabı okuyor
Baba Tahirê Uryan
Baba Tahir, tasavvuf anlayışı bakımından şu önemli konular- da öne çıkan muhakkîk mutasavvıflardandır. Birincisi, şiirlerinde Allah ve varlık konusunu ağırlıklı olarak işlemiş ve bu konularda kendisinden sonra gelen mutasavvıflara tesir ederek, birçoğunun tasavvuf anlayışının olgunlaşmasında önemli etkileri olmuştur. İkincisi, tasavvufun ma'rifet ilmi konusuna getirdiği tanım ve yorumlarla kendisinin muhakkik bir sufi olduğunu ortaya koymuştur.
Sayfa 231Kitabı okuyor
Baba Tahir
Ez ew rind im ku navê me qelender
Ne xan û malen min hene ne lenger
Dema dibe roj li dora mala te digerim
Dema dibe şev kevir datînim bin ser.
Bazı araştırmalara göre, Kürt dilinin XV. yüzyılın sonlarına doğru edebî hayata geçmeye başladığı iddiası vardır732 fakat yaptığımız araştırmalarda, Kürt dili, XI. yüzyılda Baba Tahirê Uryan ile edebî sahada kendini göstermeye başlamıştır. Baba Tahir, kendisinden sonra gelen ve tasavvuf tarihi seyrinde yetişen birçok önemli mu- tasavvıf şairlerle şiirleriyle vezin ve içerik bakımında boy ölçüşecek seviyede şiirler ortaya koymuştur.
Sayfa 222Kitabı okuyor
Mısır'daki Kürt mutasavvıfların izleri sonraki yıllarda da görülmektedir. Hâlidîliğin kısa zamanda ve birçok coğrafyaya yayılmasıyla birlikte Mısır'da da etkisini göstermiştir. Hâlidîlik, Mısır'a Şeyh Muhammed Âşık Mısrî (ö.1300/1883) tarafından yayılmıştır. Kendisine Mısır Hidivi Abbas Hilmi Paşa tarafından 1851 yılında dergâh inşa edilmiştir.
Sayfa 215Kitabı okuyor
Mevlânâ Hâlid, Kuzey Kafkasya/Dağıstan ve Çeçenitan'daki ha- lifeleri vasıtasıyla yoğun bir tasavvuf-tarîkat faaliyetinde buluna- rak, Kafkasya'da en yaygın tarîkat icrasında bulunur. Ruslara karşı Nakşibendîyye öncülüğündeki irşâd hareketi 18. Yüzyıl sonlarında tarîkatın Kuzey Kafkasya'da ilk defa görülmeye başlamıştır. Bölge- de sürekli bir Nakşibendî varlığını gerçekleştiren, büyük bir gayret- le irşâdı sürdüren, tarîkatı Kuzey Kafkasya'da yeni bölgelere yayan ve Rusları çeyrek asır bölgeden uzak tutanlar Hâlidiler olmuştur.
Sayfa 212Kitabı okuyor
Hâlidî tarîkatının ulaştığı bölge olan Malay-Endonezya dünya- sının, Şafiî mezhebine bağlılık ve şeriat-örf tezatının varlığı dışın- da tarîkatlarla pek az ortak yanının varlığından sözedilmektedir. Dünyanın farklı coğyalarında tarîkat faaliyeti yürüten Hâlidî halife olarak insanların ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmakta, halka şefkat kollarını uzatıp dertlerine çare bulma gayreti sarfetmektedirler.
Sayfa 203Kitabı okuyor
Tasavvufun Endonezya takımadalarında itibar kazanması XVI. Fansûrî ile başlar. 644 Fakat bu bölgelerde tasavvuf ve tarîkatla- rın yaygınlaşması ve gelişmeleri Erbilli Kürt mutasavvıf İbrahim Gorânî (ö.1101/1690), kendisinin şeyhi Medineli Ahmed Kuşâşî (0.1077/1660) ve Abdülkerîm Semmân (ö.1189/1775) döneminde olur. Birden fazla tarîkata intisaplı/camiu't-turûk vasıflı bu şeyhler, tasavvufu Endonezya Takımadalarındaki sayısız öğrencilerine tasav- vuf terbiyesini vererek buralarda sûfiliğin yayılmasına öncülük etti- ler. Bu Allah dostlarının öncülüğünde yayılan tasavvuf o coğrafyanın başta Açe bölgesi olmak üzere birçok bölgesindeki insanlar tarafın- dan kabul görmüştür. Günümüzde de tasavvuf halk arsında büyük bir ilgi görmektedir. Çünkü bu kurumlar günün gereklerine uygun olarak insanların ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmakta, halka şefkat kollarını uzatıp dertlerine çare bulma gayreti sarfetmektedirler.
Edebali, İslâm ile Hıristiyan sınırları arasında uç topraklarda yaşayan bir Kürt şeyhidir. Bu tezi doğrulayan birçok kanıt mevcuttur. Bali ve Baliyan gibi isimleri taşıyan Kürt aşiretleri vardır. "Baliyan aşireti" Malatya'nın Doğanşehir ve Yeşilyurt bölgelerinde yaşayan bir aşirettir. Aynı şekilde allan tarihçilere göre Baliyan, Hoy civarında yaşayan göçebe bir aşirettir. 636 İşte Şeyh Edebali de, Anadolu'nun doğusunda Moğolların baskısından kaçarak İznik ve Bursa'ya yerleşen Bali ya da Baliyan adlı Kürt aşiretine mensuptur.
Sayfa 198Kitabı okuyor