"Sık sık verilen öğütten sıkılma, çünkü bir çiviyi çakabilmek için defalarca vurmak gerekir."
Mevlâna
Mücerred akıl, bedeni mutâlaa ederek isteklerini müzakere eder; ifrât ve tefrît arasındaki vasatı ihtiyâr ederek nefsi itidâl üzere tutar; bu itidâl durumu da erdemdir.
Başka bir deyişle ahlâk, insanî olanın, beşerî olanı mütalaa etmesidir; bunun sonucu da erdemdir; açıktır ki akıl olmadan tefekkür, tefekkür olmadan bilgi, bilgi olmadan erdem olmaz.
Âlimler küllîler ile, siyasîler cüzîler ile düşünür.
Ya da âmiyâne ifade ile "Dün dündür; bugün bugündür..."
sözcüklerin politik kullanımı gücünü belirsizlikten alır; açık-seçiklikten değil...
"Doğu tanır; Batı tanımlar!"
"Ad koyan yasayı da - yani sınırı da- koyar."
İsim, sınır demektir ve ad vermek, adlandırmak, ancak ve ancak belirli bir istikameti olan bir zihnin becerebileceği bir iştir.
Basit bir örnek: İslâm'a karşı uygulanan kültürel terörün bir üretimi ve politik bir terim olarak Islamophobia sözcüğünü hâlâ İslâm korkusu diye tercüme ediyor; bu sözcüğün mefhûmunun, ayrıntılarda ne tür ince oyunlar sergilenirse sergilensin, İslâm düşmanlığıl nefreti olduğunu, işaret edilen ad koymadaki zihnî beceriksizlik ve ürkeklik nedeniyle dile getiremiyoruz.
"Sâdık bir tabiat tasavvuru ve sahih bir hayat görüşü için en asgarî şart dakik bir dildir."
Veciz bir deyişle, mevcûd bilgimiz yok ise vucûd üzerine konuşamayız; kozmolojimiz yok ise ilâhiyât yapamayız; fizik bilimimiz olmadan metafizik inşa edemeyiz.
istikameti muh- kem kişi, var-olma ile var-ölmeyi, yaşam ile ölümü Varlık'ta birleştiren hayat görüşünü tahkîk ile idrâk eden kişidir.
Günümüzde, yaşadığımız parçalı zihin durumundan kurtulmak isteniyorsa yalnızca eylemeyi değil iyi eylemeyi, yalnızca düşünmeyi değil doğru düşünmeyi, yalnızca duyuşu değil güzel/yüce duyuşu önemsemeliyiz; ancak tüm bunları bir istikamet içre tutmalıyız.
İstikâmeti olan iyi eylem, istikâmeti olan doğru düşünme, istikameti olan güzel duyuş...
İstikâmetin tayin ve tespit imkânı ise ancak ve ancak tahkik ile mümkündür.