Normalde erken dönem -bilmiyorum, bu adlandırma teorik olarak yanlış olabilir- Türk öykü ve romanlarına karşı bir parça mesafeliyimdir. Çoğunlukla biraz toy ve sıkıcı bulurum ya da anlattıkları meseleler ilgimi çekmez. En son lisede bir Halide Edip, Tarık Buğra ya da Reşat Nuri okudum mesela ama az önce Sami Paşazade Sezai ve Memduh Şevket Esendal'dan öyle iki öykü okudum ki kelimenin tam anlamıyla enfestiler. Şu an oturdum ve "acaba Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki yazarlarımıza biraz haksızlık etmiş olabilir miyim?" diye sorguluyorum. 🙂🚬
Eski Türk edebiyatında alabildiğine yüceltilmiş aşk, kahramanlık ve din duyguları hakimdir. Gerçek hayatta yaşayan alelade insanlara karşı acıma duygusuna atalarımız da yabancı olmamakla beraber, edebi eserlerinde böyle bir duyguya yer vermemişlerdir. Kanaatime göre bu Hristiyanlıkla İslamiyet, İsa ile Muhammed arasındaki farktan ileri gelir. İslamiyet insanı yücelten bir dindir. Muhammet çarmıha gerilmiş muztarip bir şahsiyet değil, hayatta karşılaştığı güçlükleri yenmiş bir kahraman, bir kanun koyucusu, ve devlet adamıdır. Bilhassa Türk kültüründe yiğitlik ön planda gelen bir duygudur. Hayat karşısında ezilmişlik duygusu, Türk ruhuna yabancıdır. Bu duygu Türk edebiyatına Tanzimat'tan sonra, batı tesiri ile girer. Devrin şartları, sürekli mağlubiyetler, istibdat ve yoksulluklar, bize de fakirlik ve ezilmişliği sanat eserlerinde anlatılmağa değer asil ve beşeri konular olarak gösterir. Namık Kemal nesli hala kahramandır. Türk edebiyatında fakirlik ve ezilmişlik duygusu 2. Abdülhamid devrinde yaygın hale gelir. Bu duygunun öncüsü Sami Paşazade Sezai'dir. Sergüzeşt, ezilmiş, zavallı, kimsesiz bir genç esirenin romanıdır. ''Pandomima'' hikayesinin kahramanının Türk ve müslüman olmayışı da dikkat çekicidir. Paskal'ı bir Türk ve müslüman olarak tasavvur edemeyiz. Hikayede dinden hiç bahsolunmamakla beraber ,Paskal, çarmıha gerilmiş, yalnız, terkedilmiş, muztarip İsa'yı hatırlatır.
Sergüzeşt ve Kafkas Eserleri
Tanzimat dönemi yazarlarından Ahmet Mithat ve Sami Paşazade Sezai'nin anneleri de cariye olarak adlandırılan Beyaz Kölelerdendi. Tiyatrolarında cariyelere ve köleliğe yer veren Abdülhak Hamid'in annesi Münteha Hanım da Çerkesya'dan kaçırılan bir köleydi.Bununla birlikte, Münteha Hanım'ın hür doğmuş ama kaçırılmak suretiyle köleleştirilmiş bir Çerkes mi, yoksa Kafkasya'dan kaçırılıp Çerkes etiketiyle satılmış bir Beyaz Köle mi olduğu konusu belli değildir. O dönem kölelerin hür doğmuş ve zorla köleleştirilmiş olduğu iddiasıyla resmi makamlara başvurması da oldukça yaygındı.
Sayfa 57 - Sami Paşanın Serguzeşt ve Ahmet Mithat Kafkas Eserleri okunursa daha iyi anlaşılır.
Sergüzeşt
