Sufilerin tefekkür hayatının en mühim tarafı bu
düşüncenin gelişmesini temin etmesidir. Gelişme
için vazgeçilmez bir unsur da tenkiddir. Ilk bakışta
tasavvufi hayat konusunda sufilerin aynı tarzda düşündükleri
zannedilir, halbuki gerçek böyle değildir.
Tasavvufun temel ıstılahiarı konusunda aralarında
farklılıklar olduğu gibi, Hallac, lbn Arabi gibi sufilere
bakış açıları da çok farklıdır, daha doğrusu çok
farklı olan sufiler vardır. Bir misaile bu tesbit biraz
daha açılabilir: Şeyh Bedreddin'in (Ol. Serez,
823/1420) tasavvufi şahsiyeti sufilere sorulduğu zaman
üç türlü cevap alınır. Bir grup, "Allah bilir, biz
bilemeyiz, lehinde, aleyhinde bir şey söylemeyiz"
derken, ikinci grup "batı! peşinde koşmuştur, sapıkIıkda
içiçedir, devlet doğru olanı yapmıştır" der.