Gazâlî, bu haliyle taklidi yenme bakımından önemli bir merhale katettiği gibi, şeriat-tarikat (medrese-tekke) çekişmesine de bir çözüm getirmiştir. Abdülkerim el-Kuşeyri (v. 1072) yazmış olduğu meşhur risaleleri ile tasavvufun Ehl-i sünnet mezhebine uygunluğunu ispata çalıştığı gibi, daha sonra gelen Gazâlî de bu hususu zihinlere kuvvetle telkin etmeyi başarmıştır. Bu haliyle Kuşeyrî, tasavvufla şeriatı barıştırmak için, tasavvufu şeriata yaklaştırmıştır. Gazâlî ise, şeriatı tasavvufa yaklaştırmak suretiyle aynı neticeye ulaşmıştır. Bu çalışmalar tasavvufu, Sünni çevreler gözünde şüpheli ve mahzurlu olmaktan çıkarmış ve yayılmasına imkân hazırlamıştır. Tasavvuf, artık İslâm'da bir ilim ve üzerinde eser yazılan konu haline gelmiştir.
Gazâlî, "Sünnî İslâm inancına yeniden hayatiyet kazandırmış, İslâm düşüncesine canlılık vermiştir. Bu hususta onun tasavvufi fikirlerinin çok büyük rolü olmuştur. Kur'ân-ı Kerîm ve hadis-i şeriflerde belirtildiği veçhile açıklayarak Allah sevgisine meşruiyet kazandırmıştır. O, sadece Allah sevgisine değil, fakat bütün tasavvufa meşruiyet kazandırmış, bu ilmin İslâm ilimleri arasında mütalaa edilmesine sebep olmuştur.
Sayfa 189Kitabı okudu
_Her şey algıdır. Herhangi bir şeyi itici ya da çekici kılan tamamen senin zihnindir. Karar veren faktör sensin.
_Zihin, aldatıcıdır. Gerçekte ikilem yoktur. Gerçekte sorun yoktur. Hiç olmamıştır, hiç olmayacaktır. Zihinde sorunlar vardır ve sen gerçekliğe zihnin aracılığıyla bakarsın. Böylece gerçeklik sorunlu olur.
_Sağlıksız bir zihinle ne
İslam ve insan
İnsan, neden ve niçin olduğunu, nasıl ve ne olacağını; her canlının başına musallat bu tek sualin biricik cevabını yalnız İslâm'da buldu.
İnsan, İslâm'da derinliğine ve yüksekliğine doğru ruhunun, genişliğine ve uzunluğuna doğru da aklının, biri gök ve öbürü yeryüzünü donatıcı iki büyük hükümranlık işine memurdur. İnsan bu memuriyetlerden birinde mâna ve öbüründe madde âleminin anahtarını elinde taşıyacak ve bu iki âlemi en büyük saltanatla zapt ve teshir ettikten sonra ''solmaz''a, ''eskimez''e, ''bitmez''e ulaşacaktır.
İnsan olduğu için İslâm oldu; ve İslâm olduğu için insan vardır.
Bekâ yalnız Allah'ın sıfatı ve hakikati olduğuna göre, ayağına fânilik zemini çekilip başına sonsuzluk tâcı oturtulan insan, İslâm'da her iki tarafın hakkını gerçekleştirmeye memurdur.
Ebedîlik dîvanesi insan, İslâm'dan başka her görüş sisteminde lâğım faresinden daha aşağı, İslâm'da ise sonsuzluk şevkinin pırıldattığı nur yüzüyle, en büyük kahraman.
Bütün sırrı şu ölçüde bulunuz: ''Allah, âlemi insan; insanı da kendi marifetine ulaşması için yarattı.''
Sayfa 111Kitabı okudu
İnsan büyük canlılık orkestrasının içindeki nadide bir enstrümandır. Diğer tüm canlılar gibi. Elde ayrı, kopuk, kafasına göre takılabilecek ve canlılık kurallarından bağımsız bir canlı değil; tam tersine o sisteme göbekten bağlı, tüm canlılıkla aynı kökeni paylaşan ve bunu fark ettiği oranda doğru yaşayabilecek özel bir canlıdır.
