ütilitaryanizm
En basit anlatımıyla faydacılık, ahlak bakımından doğru eylem ya da politikanın toplumun üyelerine en büyük mutluluğu getiren eylem ya da politika olduğunu savunur.
Rawls'a göre dezavantajlı bir sınıf ya da ırk içinde doğan insanların, toplumsal faydadan yoksun bırakılmaması yeterli değildir; bu insanların bu dezavantajlarının giderilmesini isteme hakkı da vardır.
Rawls, insanların toplumsal nitelikler üzerindeki hak isteğinin doğal yeteneklere bağlı olmaması gerektiğini söylüyor. Yetenekli olan daha çok gelir hak etmez; ancak en zor durumdakinin yararına olması halinde daha çok gelir alması gerekir. Bu yüzden doğal yeteneklerin adilce olmayan bir etkide bulunmamasını sağlayan en iyi ilke fark ilkesidir.
Klasik liberaller anarşist olmadıklarından, onlar için asıl soru, özgür ve eşit doğan insanların nasıl olup da yönetilir duruma geldiğiydi. Bu soruyu ka baca şöyle yanıtlıyorlardı: Toplumsal yaşamdaki belirsizlikler ve kıtlıklar yüzünden bireyler, ahlak bakımından eşit konumlarından vazgeçmeksizin, belli bazı güçleri devlete aktarmayı uygun bulmuşlardı.
"Amacım, Locke, Rousseau ve Kant'ta görülen, bildiğimiz toplumsal sözleşme kuramını genelleştiren ve daha yüksek bir soyutlama düzeyine taşıyan bir adalet kavramı sunmaktır" (Rawls 1971: 11).
Anarşistler insanların asla başkaları üzerinde meşru bir otorite kuramayacağına, insanların asla böyle bir otoriteye uymaya meşru olarak zorlanamayacağına inanır.
"Varsayımsal bir uzlaşma, fiili bir sözleşmenin taslak hali olamaz; sonuçta bir sözleşme değildir."
Fırsat eşitliğinin bulunduğu toplumda, gelir eşitsizlikleri adildir; çünkü başarı "ödül"dür, "hak edenlere" gider.
Rawls, daha çok "temel özgürlükler" olarak adlandırdığı, liberal demokrasilerde tanınan standart yurttaşlık hakları ve siyasi haklar için -seçme ve seçilme hakkı, ifade özgürlüğü, davaların yürürlükteki yasalara göre ele alınması, hareket serbestisi vs.- özel bir koruma öngörmektedir (Rawls 1971: 61). Bu haklar liberalizm için önemlidir; hatta liberalizmi diğer kuramlardan ayıran yön, temel özgürlüklere verdiği önceliktir.
Bir eşitsizliğe ancak en kötü durumdakinin yararına olduğu sürece izin verilebilir.
Eğer birine benim sahip olduğumdan daha çok para vermek benim çıkarlarıma yarıyorsa, bu durumda benim çıkarlarımın eşit olarak değerlendirilmesi, bu eşitsizliği yasaklamaktansa, ona izin vermemiz gerektiğini söyler.
Rawls'un kuramı, kendisine katılanların sayısı pek az olduğu için bir uzlaşma yaratma anlamında değil, ama daha sonra ki kuramcıların kendilerini Rawls'a karşı çıkmakla tanımlamaları anlamında, siyaset felsefesi alanına egemendir. Öteki kuramcılar, kuramlarının ne olduğunu Rawls'un kuramına hangi yönlerden karşı çıktıklarını göstererek açıklarlar. Rawls'u anlamazsak, adalet üzerine yapılan daha sonraki çalışmaları anlayamayız.
Kısacası faydacılık, küçük, ayrıcalıklı bir seçkinler kesimi karşısında, ezilen çoğunluğu savunup savunmayacağımıza açık, ilerici bir yanıt vermektedir. Ama geniş, ayrıcaklı bir çoğunluk karşısında bastırılan bir azınlığı savunup savunmayacağımız sorusuna, kısa ve uzun vadeli etkileri nasıl tanımladığımıza ve nasıl tarttığımıza bağlı olarak belirsiz, birbiriyle çatışan yanıtlar vermektedir. Sorun, "faydacı akıl yürütmenin rüzgarlarının birçok yöne doğru esmesidir" (Sher 1975:159)
"...özgürlükler ancak özgürlük adına kısıtlanabilecektir."
İnsanlara, bütün eşitsizlikleri ortadan kaldırarak değil, birini dezavantajlı duruma düşüren eşitsizlikleri ortadan kaldırarak eşit davranmış oluruz.