Duramayız

"Duramayız. Duramayız."

“Tarihe bir göz atar, deneyimlerimizi gözden geçirirsek, birincilik çabasının bize mutluluk getirmeyeceğini söylemeden duramayız. Birincilik ilkesi çocuğu tek yanlı yapar, her şeyden önce toplumun iyi bir bireyi olmaktan alıkoyar onu; çünkü böyle bir ilkeyi temel alan eğitimin doğuracağı başlıca sonuç, çocuğun yalnız kendini düşünmesi, başkalarının onun önüne geçip geçemeyeceğini sürekli merak etmesidir. Çocukta kıskançlık ve kin duyguları uyanacak, ayrıca birinciliği hep elde tutamama korkusu gelip buna eklenecektir.”

İlkel insanlarla ilk karşılaştığımızda veya bilimsel çalışmalardan ilkel zihniyet hakkında bir şeyler okuduğumuzda arkaik insanın tuhaflığından etkilenmeden duramayız. İlkel top-lumların psikolojisi konusunda bir otorite olan Lévy-Brühl zihnin "mantık öncesi” düzeyi ile bizim bilinçli görüntümüz arasındaki çarpıcı farklılıkları vurgulamaktan hiçbir zaman yorulmamıştır.

Biz insanlar, doğamız gereği ölümlü yaratıklar olmamıza rağmen, ölümün kovanına çomak sokmadan duramayız. Bu bizim için adeta bir onur meselesidir: Mücadele etmeden teslim olsak, hemencecik pes etsek yaşamanın ne anlamı kalır ki? Giyotin kimin kafasını keser? Altına boynunu uzatan mahkumun. İdam mangasının mermileri kimin göğsünü deler geçer? Karşılarına dikilen kişinin. Ölüm tıpkı doğruluğu kanıtlanabilen bir matematik formülü gibi kendine has, tuhaf bir güzelliğe sahiptir; iki noktanın arasındaki en kısa mesafe basit bir çizgi olsa bile cetvelimiz yeterli uzunlukta değilse işler zora biner.