Düşünmeye sevk
- Okumak, günlük yaşantımızda çok geniş bir yelpazede kullandığımız bir sözcük. Kitap okumak, insan okumak, tarih okumak, işletme okumak, canına okumak, dua etmek/okumak, olayları / oluşumları okumak (değerlendirmek, analiz etmek), büyük resmi görmek/Okumak gibi.
Anlam açısından bu kadar zengin bir kavramın bulunduğumuz coğrafyada hak ettiği şekilde anlaşılmadığını düşünüyorum.
Hangi dünya görüşüne sahip olunursa olunsun; okumak, iyi okumak, nitelikli okumak, doğru okumak çok önemli ve gerekli. Bu bağlamda eleştirel düşünce ile okumak arasında da önemli ilişkiler kurmak mümkün (eleştirel düşüncenin sadece yerden yere vurma tarzındaki eleştiriden ibaret olmadığını sanırım açıklamama gerek yok. İlgilenenler çok kısa bir sürede internetten konuya ilişkin kapsamlı bilgi edinebilir).
Okumanın motivasyonu, yöntemi, getirisi ne olmalı?
Okumayı sadece bir zaman geçirme enstrümanı olarak görenler için belki bu soru gereksiz görülebilir ama bir yaşam biçimi olarak benimseyip okuma eylemine nitelik ve kalite katmak isteyenler için önemli olduğunu düşünüyorum.
Okumayı bu açıdan dua veya ibadet etmeye benzetiyorum (Maksadım burada mistik bir yaklaşım geliştirmek değil; zaten bunu yapacak yeterli donanımım olduğu düşüncesinde de değilim). Şöyle ki;
-Dua sadece kişinin beklentilerini sözlü olarak ifade edip beklemeye çekilmesi değildir. İbadet de sadece şekilsel ritüelleri yerine getirip erdemi, pozitif davranmayı, insanı ilişkileri, empati yapmayı dışlamak değildir. Aynı şekilde okumak da sadece belli bir zaman diliminde gözümüzün önünden geçen kelime yığınlarının hafızada rastgele biçimde biriktirilmesi değildir.
- Dua ve ibadetin anlam ve geçerlilik kazanması için asıl motivasyon takdir/beğeni görmek, çıkar sağlamak yerine; söz konusu eylemin bireyi doğru yaşamaya, doğru davranışlarda bulunmaya sevk edebilmesi, kendisine, topluma ve diğer canlılara (hatta cansızlara, yani evrene) zarar verebilecek durumlardan uzak durmayı sağlayabilmesi olmalıdır. Tıpkı okuma eyleminin doğru düşünmeye, var olan güzellikleri hissetmeye, farkındalığı artırmaya, doğru yaşamaya, düşünsel zenginliğe katkı sağlaması gerektiği gibi.
(Ya da Joe Vitale'in Mucizeleri Beklemek kitabında önerdiği gibi; kayda değer bir şeyler yapma isteğini, sinerjisini uyandırmalıdır da diyebiliriz).
-Dua ve ibadet samimi, ikirciksiz ve gösterişten uzak olmalıdır. Birey kendisi ve çevresi için istediği iyilik ve güzellikleri toplumun diğer bireyleri, hatta diğer toplumlar için de istemelidir. Aynı şekilde okumanın asıl amacı sadece okurun kendisini avutması, mutlu etmesi ya da okunan sayfa/kitap sayısını niteliksiz biçimde artırması olursa; kitabı kapatıp günlük yaşantıya girildiğinde yeni hayal kırıklıkları kaçınılmaz olacaktır. Böyle bir okurun durumunu, sürekli aynaya bakıp kendini pohpohlayan ancak toplum içine karışma ve sağlıklı ilişkiler kurma yetisinden yoksun olan insanlara, hatta Pamuk Prenses masalındaki kraliçeye benzetmek mümkündür.
İyi ya da kötü şeklinde nitelendirilebilecek insanların var olduğu bir gerçektir. Kitaplar da sonuçta farklı yaşanmışlıkları olan insanların ürünüdür. Ama kitapları iyi kötü kitap şeklinde nitelemek yerine; beklentilere uygun şekilde seçmek veya içeriğine katılınmadığında bile her bir kitabı farkındalığı artırma, düşünsel zenginliği artırma adına bir fırsat olarak görmek daha doğrudur.
Öte yandan şunu da belirtmeliyim ki; beklentiniz her ne olursa olsun, size göre bir kitap mutlaka vardır. Sadece onu seçmenizi ve okumanızı bekliyordur.
Her bir kitap okuma etkinliği, belki de hiç bir araya gelemeyeceğimiz insanlarla, fikirlerle, hikayelerle bir araya gelme fırsatıdır. Hatta iyi yanı, bu birlikteliğin zaman, mekan ve süre seçiminin tamamen okurun inisiyatifinde olmasıdır.
Paylaşmak, tek başına sahip olmaktan daha mutluluk vericidir. Kişisel gelişim veya psikolojik destek içerikli kitapların çoğunda, mutsuzluğu gidermenin en önemli yollarından bir tanesinin vermek, başkalarını mutlu etmek, paylaşmak olduğu yazıyor. Kitaplara da bir paylaşım enstrümanı olarak bakmak mümkün. Yazar yaşanmışlıklarını, tecrübesini, bilgisini, yeteneğini paylaşıyor; okur da kitaba verdiği parayı. Sonrasında ise okur kendi iç dünyasındaki düşünce ve duygularında yaşadığı etkileşimi diğer insanlarla paylaşarak bu zinciri sürdürüyor.
Yok eğer sadece kendi mutluluğumuz, kendi zevkimiz için okuyorsak; -birilerinin (şu an sözün sahibini hatırlamıyorum) ifade ettiği gibi- okuduğumuz kitapların sayısı ne kadar yalnız olduğumuzun bir göstergesi hâline geliyor.
Yazının giriş kısmında yer verdiğim olayları doğru okumak/analiz etmek, sorgulayarak doğruyu bulmaya odaklanmış bir eleştirel düşünce yaklaşımı geliştirmek konusuna gelince. Kur'anın ilk ayetinin "oku" şeklinde başlaması ile İslam coğrafyasının evrensel değerler, düşünsel zenginlik ve gelişmişlik düzeyi konusundaki mevcut durumunun çok büyük bir çelişki oluşturduğu düşüncesindeyim. Bunun da tarihi seyir içinde olayların, fikirlerlerin ve hayatın kendisinin yeterince doğru biçimde muhatapları tarafından "okunamamasından" kaynaklandığını değerlendiriyorum. Protestanlığın (ister onaylayın, ister karşı çıkın) Hristiyan dünyasına kazandırdığı pragmatist ivme, bulunduğumuz coğrafyada maalesef gerçekleştirilememiş. Bu noktada ışığın doğudan yükseldiğini kabul ettiğimi; ancak an/dönem/çağ itibariyle özdeki mevcut potansiyelin kapasiteye dönüştürülemediğini düşündüğümü üzülerek ifade etmek istiyorum.
SONUÇ OLARAK; kitap okumanın erdemli bir insan olarak yaşamak, güzele ve doğruya ulaşmak yolunda bir mücadele ve paylaşım biçimi olduğuna inanıyor ve bu süreçte her bir okura başarılar ve esenlikler diliyorum. - Yazma eylemi insanları daha dikkat düşünmeye ve ne istediklerini daha ayrıntılı anlatmaya sevk eder.
Sayfa 14 - Kitaba başlamadan önce uzun bir 'sunuş' yazısı mevcut. Tabi bu sunuş yazısı çok teknik olduğu için benim ya da bizim gibi
'normal' okuyucu çok fazla bir şey anlamayabilir. Sunuşun birinci kısmı tarihsel bir açıklama içerirken, ikinci kısım okunacak kitap hakkında bilgi içerir. Çünkü burada 'Lafargue'in çeşitli tarihlerde yazdığı metinlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur' diyerek kitabın nasıl oluştuğu hakkında bir ön bilgi veriyor.
Tabi ki yaşadığı dönemi anlattığı için o dönemin bilinmesi okur için daha faydalı olur ama anlatılan metinler günümüzde de
hala geçerliliğini korumakta. Her olayı kendi tarihi dönemi içinde değerlendirmek daha doğru olur. Bu yüzden okunan
metni de (yani kitap) bu çerçevede değerlendirmekte fayda var. Kitap 1887 yılında ilk olarak Fransa'da yayımlanmış.
Sunuş yazısından anladığımız kadarıyla 'kitabın parçalarını oluşturan bölümlerin her biri Kitab-ı Mukaddes geleneği ile
çağın modern kapitalistleri arasında sıkı örülmüş ve alaycı bir mizahla hikayelendirilmiş bir özdeşleştirme mahiyetindedir (s17)' diyerek içerik konusu hakkında ön bilgi sahibi olmamızı sağlıyor.
1.Bölümde, Londra Kongresinde dini, siyasi, ekonomik kodamanlar tarafından bir toplantı düzenlenir. BU toplantıya doğrudan veya dolaylı bir şekilde katılan kodamanlar yeni bir fikrin yayılışı üzerinden toplantıya katılanlara fikirlerini
anlatırlar. Bunu yaparken de hem kendi gerçeklerini hem de ironi aynı şekilde anlatılır. Örneğin, Papa'nın elçisinin söylediği gibi: "Eskiden insan zihnini yöneten, ona hakim olan başlıca güç dindi. Çalışanlara uysala boyun eğme, boş hayaller peşinde koşup, gerçeklikten uzak durma, ilahi mutluluk düşleri kurup dünyevi acılara katlanmayı öğretirdi (s30)". diyerek o düşüncenin miadını doldurduğu anlatılır.
Kodamanlar topluluğu, yapılan toplantılar sırasında beğendikleri veya beğenmedikleri fikirleri söyleyip ayrıca fikir
çatışmasında az da olsa yaşandığı yerdi. Ama şu cümle tarihin tozlu sayfaları içinden çıkıp bugünün dünyasına da aynı şekilde ışık olmuyor mu? "Tek din Sermaye dinidir." Bu cümle bile düşünmeye değer ya da insanı düşünmeye sevk etmiyor mu? Ciddi, iddialı, öyle hafife alınacak, eh deyip geçilecek bir cümle de değil. Geçmişten bugüne gelindiğinde hala bu 'acı gerçekle' karşı karşıya kalmıyor muyuz? Sermayenin tek egemen ve herşeyi kontrol ettiği bir ortamda dinleri de kullanmıyorlar mı? Dinin kendisini değil, onların istediği din kullanılmıyor mu? Çok su kaldıracak bir konu.
Kitabı okudukça 'Sermaye Dini' hakkında bilgi sahibi olunuyor (ya da şu an da bile bunu yaşamıyor muyuz?). Birileri
komplo teorisi diyecek ama 'yeni dünya düzeni' savunucuları ve onların arkasındaki güçler de tek din olacak, kendilerine
biat edecek bir yapı içinde uğraşmıyorlar mı? Tek din yani 'Sermaye Dini'. Tüm dinlerin yıkıldığı insanlığın tek ve gerçek
sermayenin boyunduruğu altında birleştirecek bir dine itaat etme yolunda çalışmalarının sürdürmüyorlar mı? Ya da bana
göre öyle.
Kitap içinden alıntı yaparken kendi oto-sansürümü uygulamak zorunda kaldım. Bazı şeyler birilerini rahatsız edebilir diye
alıntıdan muaf tuttum.
Kitabı okumadan önce şunun bilinmesinde fayda var. O da yazarın Marksist ve ateist olması. O yüzden din-sermaye ikilisinin toplumu ezdiğini, sorunların kaynağının bu ikili olduğunu ifade edip, doğrudan din ve sermayeye savaş açıyor. Tabi burada bahsettiği kendi dönemi içinde Avrupa'da sanayileşme yılları olduğunun unutulmaması gerekir.İnsanların hiç bir hakkının olmadığı sadece karın tokluğuna ondört, onbeş saat çalıştırıldığı bir sanayileşme döneminde bu emekçi kesimin sırtından para kazananları eleştirmek amaçlı yazılmış. Burada Tanrı inancı ve 'buna ağır laflar ediliyor. O yüzden kitabın çıkış amacını da iyi okuyup ona göre düşünmekte fayda var.
Ezcümle: Tekrar okunması gereken bir kitap olduğunu düşünüyorum. Tavsiye ederim.
Notlar:
+ Dikkat! Okuyacağız veya okumayı düşündüğünüz kitap dini inançlarınıza aykırı ifadeler içerir. Kitapta yazan düşüncelerden hoşlanmayabilirsiniz ama içeriği tam okuduğunuzda 'evet, bu doğru' diyeceğiniz çok sayıda yer vardır. Fakat biliniz ki, ateist bilgi içerir!
+ Bu kitap 13-17 Temmuz 2018 tarihleri arasında okunup, notlar çıkarılıp, 13 Kasım 2018 tarihinde düzenlenip, siteye
eklenmiştir. - Bir dine, bir inanca körü körüne bağlanmama... Hayatta bulacağımız cevaplardan ziyade hayat adına ne sorduğumuz... Kendi dinimizden olmayana nasıl yaklaştığımız... Bu konular beni fazlaca düşünmeye sevk etti. Kitabın sonunda arafta kalabilirsiniz. İyisiyle kötüsüyle okunmaya değer bir kitap diye düşünüyorum...
- Samed Behrengi'yi Küçük Kara Balık ile tanımıştım.Bilindiği gibi Küçük Kara Balık 80'li yıllarda hem Türkiye'de hem İran'da yasaklanmış bir eser.Yazar, insanın sınırlarını zorlayıp düşünmeye sevk ettiğinden İran'a çok gelmiş olacak ki henüz 29 yaşında şaibeli bir şekilde vefat etmiş.Oysa daha neler neler yazacaktı bizler için kimbilir.
İkinci kez Samed Behrengi kitabı okumak nasip oldu.Yine bir çocuk kitabından çok daha fazla fazlasını buldum.Fakat bu sefer sıradan bir hikâye okurmuş gibi ilerlerken sonunda derinden sarsıntı yaşadım.Sevginin vefaya, vefanın ise zalime karşı direnmeye götürdüğü okkalı bir mesajı var.Hangimiz zalimlere karşı şu ağaç kadar direnebildik? Cevabı muamma.Ayrıca yılan ölüsünün toprağı kuvvetlendirdiğini ilk kez bu kitaptan öğrendim. - Hz. Süleyman'ın bilgisinin Yemen'de hüküm süren komşu bir kraliçeyi kapsamıyor oluşu ve durumu bir kuştan haber alarak öğrenmesi dikkat çekicidir. "Kendisine kıyamete kadar kimseye verilmeyecek" bir güç bağışlanan ve coğrafyayı kudretle yöneten Hz. Süleyman'ın bile bilgisinin sınırlı oluşu, hepimizi dünyada kullara açılan alanın sınırları konusunda düşünmeye sevk etmelidir.
Sayfa 42 - Öncelikle yörükler hakkında kısa bir bilgi vermek isterim ki roman içeriği bunu gerektirir. Yörük, göçebe yaşam tarzını seçmiş halklardır. Anadolu'da yaylak-kışlak olarak tanımlanan, yazın yaylalara çıkarak özgürce, havaların soğuması ile de daha sıcak bölgelere, ovalara inerek yaşamlarını sürdüren bu topluluklara verilen ad aynı zamanda Türkmen aşiretleri için de kullanılır.
Yörükler Orta Asya’dan İran’ın kuzey taraflarına oradan da Anadolu’nun fethi ile Anadolu’ya gelmiş Türklerdir. Anadolu’da ki yaşamlarında da törelerine sadık kalmış ve sıkı bir dayanışma içerisinde hayat mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Küçükbaş hayvanları besleyerek geçimlerini sağlamışlardır. Özellikle Akdeniz Bölgesinde yoğun bir nüfusa sahip olmakla birlikte zamanla Anadolu’ya hatta Balkanlar’a kadar yayılmışlardır.
Osmanlı İmparatorluğu uzun yıllar boyu göçerleri yerleşik düzene geçmesi için baskılamıştır. Baskılara dayanamayan yörük obaları zamanla göçebe hayattan yerleşik haya geçtiklerinden yörük obalarının sayısı da gittikçe azalmıştır. Yerleşik düzene geçen oba fertleri bir yandan yeni hayatlarına intibak sürecinde doğal olarak sorunlar yaşamışlardır.
Yaşar Kemal’in destansı romanlarından üçüncüsü olan Binboğalar Efsanesi 1971 yılında Can Yayınları tarafından basılmıştır. Yaşar Kemal bu, bilenler bilir; kahramanları, olay örgüsü, özgün betimlemesi ile yine bu destansı romanında da yapacağını yapmış. "Binboğalar Efsanesi" bir Türkmen- yörük efsanesi olmakla birlikte efsaneye göre sevenlerin kavuşmasına izin verilmeyince Toros Dağları öfkelenmiş, bin tane boğaya dönüşüp Çukurova'nın üzerine yürümüş olduğunu bir yerlerde okuduğumu anımsıyorum.
Bu romanında son yörük obası olan Karaçullu obasının Çukurova coğrafyasındaki yaşamlarını konu edinmiş, aynı zamanda konar-göçer yaşamın adeta yok oluşunu belgelemiş. Yaşam ki ne çetin koşullar ve törenin merkezinde, alışkanlıkların, vazgeçilmezlerin, sevdaların, düşmanlıkların harmanlandığı bir zor çizgi.
Güçlü olmanın ve zenginliğin vermiş olduğu haklılık(!) karşısında, yer yurt edinme amacının, ötelenmenin vermiş olduğu tedirginlik duygusu, umutların tükenişi ve çaresizliği ile adeta yörüklerle yaşıyorsunuz.
Toprağı sahiplenme mücadelesi: Kim ne zaman Çukurova’yı sahiplenmiştir, kimin hakkıdır Çukurova’da yaşam hakkı, konar-göçer olmak, onlara o topraklarda yaşama hakkı vermez mi? Yaşama hakkı tayini birilerinin tekelinde mi? Bu ne bencilce bir durum, kabul edilemez yok sayma çirkinliği. Dağ bastı parası nedir Allah aşkına! Yörüklere dünyayı neden dar ederler, söz konusu yörükler olunca sinekten yağ çıkarma çabasını anlamak da güç.
Cömert ve geniş Çukurova’nın, yörüklere dar edildiğini, yaşam hakkı tanınmadığını, törelerinin, inançlarının küçümsenmesini hazmedemiyorsunuz. Doğasını, insanlarını olayları o kadar güzel, anlatıyor ki Yaşar Kemal, sert bir zemine çarparak çın çın eden, otuz yıllık emeğin, umudun ürünü kılıç elinizde sanki. Bir çiçekli püren çalısını yanı başınızda hissediyorsunuz, börtü böceklerin cümbüşünde. Kurtun, çakalın, avcıların göz koyduğu kuyruğa sahip tilkinin indiği derenin debisi ile taşlara vurarak çıkardığı şırıtlısını duyarsınız adeta derinlerden.
Hızır ile İlyas’ın buluşmalarının gelenekseliğini, saygınlığını ve ona var olan inancı hepimiz biliriz. Güzel dileklerde bulunup, geç saatlere kadar dualarla 5’ini 6’sına bağlayan mayıs gecesini yörükler gibi bir çoğumuz yaşamıştırız mutlaka. Bunlar hiç de yabancı gelmiyor okuyunca.
Yaşar Kemal bu romanında yine o kadar ince sözler göndermiştir ki bize, etkisinde kalıyorsunuz mutlaka, sizi düşünmeye sevk ediyor. Dalıp düşünürken o güzel sözleri birkaç satırı hiç de anlamadan geçtiğinizin farkına varıyor, o satırları yeniden okuma gereği duyuyorsunuz. Bu sözlerin hiçbirini diğerinden ayıramayız, hepsi anlamlı, hepsi bir başka düşüncenin merkezi. Ancak bu kitaptaki en etkilendiğim ve alıntı olarak paylaştığım sözlerden birini buraya iliştiriyorum. #35963826
İyi okumalar.
Melih Cevdet Anday’ın güzel şiiriyle başlayan romana yapmaya çalıştığım incelemeyi ben de yine aynı şiirle bitireyim.
“Ağlar bu mezarlıkta yörükler her gece
Bıkıp iri yıldızları davar sanmaktan
Düşünür eski günleri . . . iskandan önce
Geride kalmanın hüznü yamanmış yaman.”
