SSCB'nin üzerine düşeni yapabilme
kabiliyetini, 1956'daki XX. Parti Kongresi'yle başlayan ideolojik harcın zayıflaması sürecinin yanı sıra, 1980'lerin ekonomik güçlükleri de tehlikeye sokmuştu. ABD'nin SSCB'yi sahip olmadığı fonları harcama konusunda giderek
sıkıştıran askeri Keynesçiliği, SSCB'nin sorunlarını daha da kötüleştirdi. Fakat, en büyük açmaz ABD'nin askeri gücü değil, ABD'nin giderek artan ekonomik ve siyasi zayıflığıydı. ABD-SSCB ilişkisi gergin bir lastik şerit gibi iki ucundan tutulmaktaydı. ABD tutuşunu gevşetirse bağlantı
savunulamaz hale gelirdi. Sonuç Gorbaçov’un karşı tarafı soğuk savaşa son vermeye zorlamak, Doğu Avrupa'dan kurtulmak ve SSCB içinde işe baştan başlamak suretiyle durumu kurtarma konusundaki ümitsiz çabasıydı. Bunun -en
azından üçüncü kısmının- mümkün olmadığı ortaya çıktı: artık SSCB yok
“Belki de en baştan başlamak lazım hiç korkmadan,
Kimseye bırakma kendini sonradan.
Belki de yavaştan anlamak lazım insanlardan,
Her şeyi yaratsan da kimse doymaz, ah...”
Her insan, ne kadar müsbet yaradılışta olursa olsun ölümünden sonra tekrar dirilmeyi düşünür, özler. Bu hayat dediğimiz mihnetler silsilesinin çok ileri zamana, müpheme atılmış  bir mükâfatı gibidir. En müsait ve daima kazanacak kağıtlarla oynanan bir oyun gibi, yeniden, adeta baştan aşağı beğenmek, inkar etmek, değiştiğinden dolayı sevinmek için kalmışa benzeyen küçük bir mazi şuurundan başka her şeyi, her tarafı değişmek, güzelleşmek şartıyla tekrar yaşamağa başlamak insanlığın elbette vazgeçemeyeceği bir hülyadır.
Sayfa 68Kitabı okudu
Nerden başlamak gerekir hayata?
Bir kitaba başlar gibi en baştan mı yoksa yanlış çözdüğü bir probleme başlar gibi silbaştan mı?
Arayış bir ömür mü sürer yoksa bir arayış midir ömür.
Henüz hayatın materyalist gerçekliğiyle yüzleşmemişken insanların toplumsal sınıf farkını yalnızca beyaz yaka olarak aşabileceklerine inanırdım. Bir ömür bu yalana inandırdım kendimi. Çok sonra dönüp etrafıma baktığım zaman bütün insanlığın büyük bir seküler bilinçle hareket ettiğini hatta tamamen öyle şartlandırıldığını fark ettim.
Etrafımdaki dünyanın tamamen maddeye dayalı ilişkiler üzerine inşa edildiğini ve hatta beyaz yaka olmanın bile meteryalist sistem içinde sınıf farkını kaldırmaya yetmediğini fark ettim. Sistem o kadar kusursuzca tasarlanmış ki insanlar sırf bu sisteme dahil olabilmek makineleşmek evet ruhu olmayan bir makinanın parçası olabilmek adına ruhlarını pazarlar olmuş...