Erol Mütercimler

Güçlü bir deniz kuvveti limandaki gemilerin sayısı ile hatta hizmetteki gemilerin sayısı ile değil donanımı tamamlanmış ikmali yapılabilen, mürettebatı tamamlanmış olan gemi sayısı ile ölçülmelidir.

Japon modelini almayı hedeflediğini söyleyen Osmanlı ve öteki Müslüman toplumlar, bu reform ve teknolojik yenilikleri gerçekleştirmek yerine, Japonları Müslümanlaştırma düşleri kurdular.

II. Abdülhamid dinden önce devleti gözetmiştir. Devlet olmazsa dini muhafaza etmenin de mümkün olmayacağını idrakle dini, devletin ve milletin yararına kullandığını söylemek mümkündür.

II. Abdülhamid gibi gerçekçi bir devlet adamının gerçekte ve pratik olarak dünya Müslümanlarını birleştireceğine inandığını düşünmek güçtür. Sultan için "devlet" her zaman "din" den daha önemliydi.

Şu bir gerçek ki, Aziz tahttan indirilmeseydi, Osmanlı makina çağına geçebilecekti.

Araştırmacı Nejat Gülen'in saptamasına göre, "Abdülaziz 20. yüzyılda gelişmekte olan ülkelerin uyguladığı, önce ithal, sonra montaj ve ithal ikamesi ve yerli muhteva oranını arttırma yöntemlerini o zaman uyguluyordu; Osmanlı toplumu neredeyse makine çağına geçiyordu. Eğitime de önem veriliyordu."

Tarihte deniz ilgi ve çıkarlarının önemini kavrayan ilk devlet olan İngiltere’nin Kraliçesi I. Elizabeth 16. yüzyılda amirallerine verdiği direktifle, İngiliz siyasetinin temelini atıyordu. Direktifin genel ifadesi şöyledir:

«Amirallarım, İngiltere savaşa girdiği takdirde, bu savaş; savaş sonunda ne düşmanın, ne tarafsız devletleri, ne de müttefikleri, zengin ve İngiltere’den daha güçlü bir hale getirmeyecek biçimde yönetmenizi istiyorum.»

Milletlerin düşünce yapısına köklenmeyen hiçbir şey hiçbir zaman gelişemez.