FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Klasik Kürt edebiyatının önde gelen şairlerinden olan Feqiyê Teyran, Hakkâri’ye bağlı Mûks (günümüzde Van’a bağlı Bahçesaray) kasabasında doğmuştur. Asıl adı Mihemed’dir. Şiirlerinin bazılarında Feqiyê Teyran adının yanı sıra ‘Mîr Mihê, Feqê Têra, Feqê Hêşetê, Feqiyê Gerok, Meksî’ ve ‘Xoce’ adlarını da kullanır.
Feqiyê Teyran adının kuşlarla olan yakınlığından, hatta kuşlarla konuştuğundan dolayı kendisine verildiğine inanılır. “Kuşların öğrencisi” anlamına gelen Feqiyê Teyran mahlasındaki kuşlara
karşılık gelen “Teyran” sözcüğü de, onun bu özelliğini ifade eder.
Sayfa 125Kitabı okudu
Kürt Edebiyatının Temel Taşlarından Feqiyê Teyran
Kürtlerin Yunus Emre’si olarakda anılan Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran (d.1590 – ö.1660), asıl adı Muhammed olan Kürtçe şiir, masal ve destan yazarı.En önemli eseri Hespê Reş‘tir (Kara At). Bu eser 1965’te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı.
Feqîyê Teyran Müküs’de (Van Bahçesaray) dünyaya gelmiştir. Medrese eğitimi
DİĞER KLASİK KÜRT EDEBİYATÇILAR
Alexander Jaba kitabında sekiz Kürt şairinden söz ediyor. Jaba’nın sözünü ettiği şairler Elî Herîrî (1010-1078), Melayê Cizîrî (1570-1640), Feqiyê Teyran (1590-1660), Melayê Batê (1417-1491), Ehmedê Xanî (1651-1706), Îsmaîlê Bazîdî (1654-1709), Şeref Xanê Hekarî (1682-1748) ve Murad Xanê Bazîdî (17361778)’dir.
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran’ın günümüze ulaşmış eserleri şunlardır: Qewlê Hepsê Reş, Bersîsê Abîd, Şêxê Sen’an, Kela Dimdim (Dimdim). Bunların yanı sıra her biri kendi başına birer eser olan şiir ve destanları da vardır. Onları da şu şekilde sıralayabiliriz: Qewlê Hespê Reş (Kara Atın Sözü), Bersîsê Abîd (Mutlu İnançlı), Şêxê Sen’an (Sen’an Şeyhi), Kela Dimdim (Dımdım Kalesi). Bunların yanı sıra her biri kendi başına birer eser olan şiir ve destanları da vardır. Onları da şu şekilde sıralayabiliriz: Ay dilê min (Ey Gönlüm), Bi Çar Kerîman (Dört Kutsal Adına), Çiya Anî Li Deştê Kir (Dağları Getirip Ovaya Vurdu), Dengbêjê Jaran î (Mazlumların Ozanısın), Dewran (Devran), Dilber (Dilber), Dilo Rabe (Kalk Ey Gönül), Ê Bên (Gelenler), Ellah Çi Zatek Ehsen e (Allah Ne Kutlu Biridir), Ey Av û Av (Ey Su), Ez Çi Bêjim (Ne Diyeyim), Feqe û Bilbil (Feqiyê Teyran ile Bülbül), Feqe û Mela (Feqiyê Teyran ile Melayê Cizîrî), Feqiyê Teyran û Dîlber (Feqiyê Teyran ile Dilber), Feqiyê Teyran û Evîna Dila (Feqiyê Teyran ile Gönüllerin Aşkı), Feqiyê Teyran û Quling (Feqiyê Teyran ile Turna), Feqiyê Teyran û Roj (Feqiyê Teyran ile Güneş), Îro Ji Dest Husna Hebîb (Bugün Kutlu Dostun Elinden), Melayê Batê Kanê (Hani Melayê Batê), Mihacir (Göçmen), Qewî Îro Zeîfhal im (Bugün Güçlüye Halsizim),Yar Tu yî (Yar Sensin).
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran’ın şiirlerinin bir bölümünde de sevgi ve aşk vardır. Allah’a olan inancını aşkla dile getirdiği gibi gerçek sevgiliye olan aşk da şiirlerinde kendini gösterir. Sevgililerin hiçbirinin adı
şiirlerinde geçmez; ancak bu şiirleri okuyanlar onun kime aşk ile bağlandığını anlayabilir.
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran’ın Kürt klasik edebiyatçılarından bir diğer önemli farkı da sürekli halkla iç içe yaşaması, onların acılarını da şiirleştirmiş olmasıdır. Zengin ve tanınmış bir ailenin ferdi olmasına karşın, şiirlerinde halkın acılarını kendi acısı bilmiş, onların çaresizliğini dizelerine dökmüştür. Feqiyê Teyran’ın şiirlerinde Allah ve din temaları da önemli bir yer tutar. Şiirlerinin birçoğunda Allah’a ve Peygamber’e övgü vardır. Aynı zamanda Allah ile kulları, özellikle de bir kul olarak kendisini karşılaştırır. Bu karşılaştırmaların önemli bir çoğunluğunda Allah’a ulaşmak isteği vardır.
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran’ın halkın bugün bile rahatlıkla anlayabildiği sade bir dili vardır. Medreselerde köklü bir eğitim almasına ve Arapça ile Farsçayı çok iyi bilmesine karşın, şiirlerinde ısrarla Kürtçenin Kurmanci lehçesinin en sade biçimini kullanır. Elbette, tüm klasik yazarlar gibi Feqiyê Teyran da Arapça ve Farsçadan etkilenmiş ve yer yer şiirlerinde bu dillerden sözcüklere yer vermiştir. Bunun temel nedenlerinden biri İslamiyet’in eğitim, dil ve kültür üzerindeki etkisidir. Kuran’ın dili olması nedeniyle kutsal olarak görülen Arapça, medreselerin birçoğunda Allah’ın dili olarak da benimsenmiş ve bu dilde de eserler verilmiştir. Farsça ise neredeyse bölge halklarının tamamının kültür ve bilim dilidir. Her iki dilin etkisini Feqiyê Teyran’da da görmek mümkündür; ancak Feqî, tüm eserlerini Kürtçe’nin Kurmanci lehçesi ile yazmış, şiirlerinde bu dilden sözcükleri özenle kullanmıştır
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran ile Melayê Cizîrî’nin aynı dönemde yaşadığı ve Feqiyê Teyran’ın yaşamının bir döneminde Cizre’de bulunan Medresa Sor’da (Kızıl Medrese) Melayê Cizîrî’den ders aldığı belirtilir. Feqiyê Teyran, “Feqî û Mele” adlı şiirinde Melayê Cizîrî ile yaşadıklarını anlatır
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Feqiyê Teyran XVI. ve XVII. yüzyıllar arasında yaşamıştır. Diğer klasik edebiyatçılardan farklı olarak şiirlerinin yanı sıra manzum eserler de yazmıştır. Birçok şiiri, medreselerde korunarak günümüze ulaşan divanları aracılığıyla, bugün de bilinir. Bunun yanı sıra dengbêjlerin anlatımıyla Kürt folklorunun bir parçasına dönüşerek farklı şekillerle de olsa günümüze ulaşmış eserleri vardır
FEQİYÊ TEYRAN (1590-1660)
Klasik Kürt edebiyatının önde gelen şairlerinden olan Feqiyê Teyran, Hakkâri’ye bağlı Mûks (günümüzde Van’a bağlı Bahçesaray) kasabasında doğmuştur. Asıl adı Mihemed’dir. Şiirlerinin bazılarında Feqiyê Teyran adının yanı sıra ‘Mîr Mihê, Feqê Têra, Feqê Hêşetê, Feqiyê Gerok, Meksî’ ve ‘Xoce’ adlarını da kullanır. Feqiyê Teyran adının kuşlarla olan yakınlığından, hatta kuşlarla konuştuğundan dolayı kendisine verildiğine inanılır. “Kuşların öğrencisi” anlamına gelen Feqiyê Teyran mahlasındaki kuşlara karşılık gelen “Teyran” sözcüğü de, onun bu özelliğini ifade eder. Feqiyê Teyran, yörenin önde gelen ailelerindendir. Büyük dedesinin Osmanlı Devletinden Mirlik (Beylik) Fermanı aldığı anlatılır
Kürt Edebiyatının Temel Taşlarından Feqiyê Teyran
Kürtlerin Yunus Emre'si olarakda anılan Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran (d.1590 - ö.1660), asıl adı Muhammed olan Kürtçe şair, masal ve destan yazarı.En önemli eseri Hespê Reş'tir (Kara At). Bu eser 1965’te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı.
Feqîyê Teyran Müküs'de (Wan Bahçesaray) dünyaya gelmiştir.
Medrese eğitimi alan Teyran'a