Devlet-i Aliyye, Profesör Halil İnalcık’ın dört ciltlik kitabıdır. Birinci ciltte “Kuruluş ve Klasik Dönem” adını verdiği 1300-1606 yıllarının, kültürel ve ekonomik yönlerini incelemiştir. Yazarın anlatımı rahat ve samimi bir sohbet havasındadır. İçindekiler (indeks) bölümünün, okumayı kolaylaştırıcı, aradığını kolayca bulma kolaylığı sağlaması da güzel özelliklerinden biridir. İçindekiler, üç beş başlıkla geçiştirilmemiş ana ve alt başlıklar hâlinde her bölüm kolayca bulunabilecek şekilde tertip edilmiştir. Kitap iki ana bölüme ayrılmıştır. Birinci bölüm Kuruluş ve Klasik Dönem adıyla başlıyor ve 1300- 1606 yılları olaylarını anlatıyor. İkinci bölüm Devlet, Toplum, Ekonomi adını taşıyor ve Osmanlı devlet sistemi, toprak sistemi, esnaf ve esnaf loncaları ile devrin büyük şehirleri olan Bursa, İstanbul, Edirne şehirlerinin işlevleri, devletteki ticari hayat hakkında geniş ve bilgiler verilmektedir. Kitabın düzenlenişindeki farklardan biri, dipnotların sayfa altlarında değil, ikinci bölümden sonra ayrı bir bölüm olarak verilmesidir. Tüm dipnotlar, bölüm başlıklarına göre son sayfalarda verilmiş. Dipnotlardan bazılarının birkaç sayfa uzunluğunda olması Halil İnalcık Hoca’nın kaynaklara hâkimiyeti ve bilimselliğe saygısının bir göstergesi sayılabilir. Kitabın ilk sayfalarında Osmanlı’nın kuruluşunun hemen öncesinde Anadolu’daki ahval hakkında bilgiler verildiğini görüyoruz. Burada Anadolu’daki karmaşa, Moğol zulmü, Anadolu Selçuklu Devleti’nin iktidarsızlığından kısaca bahsedilmiş. Birinci Bölüm Osmanlı’nın kuruluşu hakkında bilgilerle başlamaktadır. Prof. İnalcık’a göre Osmanlı Devleti’nin kesin kurucusu gazî Osman Bey’dir. Sultan unvanını ilk kullanan ise Osman Gazi’nin oğlu Orhan’dır. Osman Gazi’nin de unvanı olan alp elinde kılıçla savaşan bir yiğitten öte özellikler taşır. Kitapta nakledildiğine göre alplığın şartları şunlardır: muhkem yürekli olmak, yağı (düşman) görüp sinmemek, kolunda kuvvet olmak, gayret ve hamiyet sahibi olmak, eyi (iyi) bir at sahibi olmak, alpın zırhının olması, yayı ve kılıcı olması, yoldaşlarının olması. Devletin kuruluşunda Osman Gazi’nin manevi destekçilerinin hukukî ve sosyal hayatı örgütleyicisi olarak ahîleri ve fakıları olduğu belirtilmiş. Ahiler, kurdukları zaviyelerde civar ahaliyi sanat sahibi ve İslâm ahlâkına göre yetiştirmeyi, gelen yolcuları bedelsiz misafir etmeyi vazife edinmişlerdir. Yazar, ünlü seyyah İbni Battuta’dan nakille zaviye ve fütüvvet hayatını uzunca anlatmaktadır ki bugünkü toplumumuz için de güzel bir dayanışma örneğidir. İkinci bölümde nüfus, hukuk, gelirler, toplumsal yapı, büyük şehirler, ticaret, devlet yapısının bozuluşu, büyük çiftliklerin (günümüzün toprak ağalığının temelleri ) ortaya çıkması gibi konular incelenmiş. Kitabın tamamı için ama özellikle bu ikinci bölüm için bir siyasetname denebilir. Her kademede yönetici olanlar, olacaklar için yaşanmış referans olayları okuyup dersler çıkarmak mümkündür. Kitapta, beni en çok şaşırtan kısım Yıldırım Bayezid ile Timur arasında geçenlerdir. Prof. İnalcık, her iki hükümdar hakkında yaygın kanaatleri değiştirecek bilgiler vermektedir. Timur, koskoca Cengiz Han’ın varisidir. Timur’a göre Yıldırım Beyazıt bir uç beyidir; bir uç beyi nasıl olur da Anadolu’da hükümran olur? Yıldırım Beyazıt ise Timur’u kudurmuş köpek (kelb-i ‘akûr) olarak görmektedir. İkisi de kendilerince güçlüdür. Yazarın naklettiklerine göre Yıldırım, öfkesine mağlup ve sabırsızdır… Netice, 1402; kuruluşunu tamamlayamamış Osmanlı yenilir, Yıldırım Beyazıt esir düşer. Timurlular, Bizans sınırına kadar tüm Anadolu’da hükümran olurlar. Hristiyan Avrupa’nın kendilerini Niğbolu’da yenen Osmanlı’ya karşı Timur’la iş birliği kurmak istemeleri, Anadolu’daki bazı beylerin Osmanlı tabiiyetinden çıkıp Timur’a tabi olmaları gibi bölümler bize, devletler siyasetinde gücün, ihanetin, dostluğun değişkenliğini gösteren ibretler sunmaktadır. İkinci cildi okumak için sabırsızlanıyorum.

Devlet-i Aliyye - Klasik Dönem (1302-1606)Halil İnalcık · İş Bankası Kültür Yayınları · 20102,559 okunma

·

24 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Göktürk