Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.36.31
Gönderi
Babam, kendi çocukluğunda Gaziantep’de hala Yahudilerin yaşadığından bahsederdi. Benim çocukluğum ve gençliğimde ise Gaziantep’de ne bir Yahudi ne de bir gayrimüslüm vardı. Ama gayrimüslümlerin yaşadıkları mahalleler hala bilinirdi.
Oysa Gaziantep 20. Yüzyılın başına kadar farklı toplumsal kesimlerin yaşadığı bir yerleşimdi. Türkler her zaman çoğunluk olmakla birlikte Ermeni ve Yahudiler de toplumun yaklaşık %20’sini oluşturuyorlardı.
“Gaziantep Yahudileri” kitabı, geçmişte kalmış bu zenginliğin izlerini arayan bir kitap olmuş. Kitabın yazarı Naim Avigdor Güleryüz bir Anadolu Yahudisi. Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyetinde Yahudileri araştıran bir araştırmacı yazar. Aslen Antepli ya da Antep Yahudilerinden değil. Büyük olasılıkla, Gaziantep’te tek var olan, kullanılmayan ve artık yıkılma tehlikesi geçiren harabe haldeki sinagogun, dönemin belediye başkanı Asım Güzelbey’in girişimleri ile restore edilmesi sürecinde, restorasyona katkı vermek amacı ile Gaziantep’le temas etmiş ve bu temas bir kitapla nihailenmiş gibi görünüyor.
Kitap hem Türkçe, hem de İngilizce olarak hazırlanmış. Her iki dildeki anlatım kitabın içinde yer alıyor. 240 sayfalık kitabın 135 sayfası Türkçe anlatımı, 105 sayfası İngilizce anlatımı kapsıyor. Bu yazılı kısımların haricinde yaklaşık 55 sayfada fotoğraf albümü bölümü var.
Kitap, Gaziantep’deki Yahudilerin kökenlerini, tarih boyunca ulaştığı nüfusu, belirli aileleri, mesleklerini, oturdukları mahalleleri, aile yaşamlarını, ibadet şekillerini, kutsal günlerini nasıl kutladıklarını, yemek kültürlerini, kılık kıyafet, evlenme, düğün, cenaze geleneklerini inceliyor.
Kitaba kaynakça olan belgeler çok fazla yeterli olmadığından, kitabın önemli bir kısmı, zamanında Gaziantep’de yaşamış Yahudilerin hatıralarına dayanıyor. Yazar bu kişilerle yaptığı görüşmeleri, röportajları geniş bir şekilde kitaba aktarmış. Bu bazı bilgilerin sübjektif olmasına da neden olsa, değerli içerikleri kapsıyor.
Gaziantep’ten son Yahudileri 1981 yılında ayrılmışlar. 70’lerde Gaziantep’in toplumsal dokusunun değişmesi ve dönemin terör ortamı son Yahudileri de kentten koparmış. Ama esas ayrılma süreci 1950’den sonra İsrail devletinin kurulması ile Yahudilerin bir kısmının o ülkeye göç etmesi, kalanların ise Gaziantep yerine İstanbul’da yaşamayı tercih etmeleri ile başlamış.
Kitapta Gaziantep’te Yahudilerin ilk yerleşimlerine dair kesin bir bilgi olmamakla beraber, Antep Yahudilerinin 15. Yüzyılda İspanya’dan kaçan Sefarad Yahudilerine dayandığı tahmini üzerine dayanıyor. Ama esas geçiş noktasının, bugünlerde artık tam bir yıkıma uğrayan Halep kenti üzerinden yapıldığı tahmin ediliyor.
Yahudiler Gaziantep’de hiçbir zaman ciddi bir çoğunluk olmamışlar. Cemaatin en yüksek sayıya ulaştığı dönem, 1914 sayımında kentin 105.000 toplam nüfusunun içinde 860 kişi ile olmuş. Cumhuriyetten sonra 1927 sayımında bu sayı 742’ye, 1935 sayımında 543’e, 1955 sayımında 151’e düşmüş. Ancak bu sayısal azınlığa karşın, Yahudilerin Gaziantep’in sosyal, ticari ve kültürel yaşamında oldukça etkin olduklarını kitaptan anlıyoruz.
Gaziantep’te Müslüman çoğunluğun en iyi anlaştığı azınlığın Yahudiler olduğu da anlaşılıyor. Bunda, Kurtuluş Savaşı sürecinde, kentin Ermenilerinin işgalci İngiliz ve Fransız güçlerinin yanında yer alırken, Yahudi cemaatinin yerel halkın yanında olmasının da oldukça etkili olduğunu, kitaptaki anılardan anlıyoruz.
Yahudilerin gerek dini gerek gündelik yaşamdaki gelenek ve görenekleri, her ne kadar Müslüman toplum ve bireyin gelenek ve göreneklerinden farklı olsa da, öncelikle yemek kültürü olmak üzere, kılık kıyafet, düğün, aile düzeni, ev yaşamına dair de oldukça benzerlikler olduğunu görmek benim için oldukça ilginç oldu. Bu benzerliklere, kızlar için başlık parası ödenmesi, ataerkil aile düzeni ve aynı evi babanın şemsiyesi altındaki tüm çocukların kullanması, cumhuriyet öncesi Yahudi kadınların ev dışına çarşafla çıkması, kışlık zahire hazırlama gelenekleri gibi detaylarda rastlamak mümkün.
Bu detaylara ve küçük yaşamsal doku benzerliklerine karşın genel çerçevede Antepli Yahudilerin özellikle inanç gelenekleri oldukça farklı, ancak kitaptan görebildiğimiz kadarı ile bu farklılık Antep’te tarihin hiçbir döneminde bir soruna ve gerginliğe neden olmamış. Zamanın getirdiği şartlar bu ayrılığı zorunlu kılmış. Bu nedenle Gaziantep’de Yahudiler, kitaplarda rastlanılan bir anıya dönüşmüş.
Kitapta Gaziantep’ten İsraile’e giden Yahudilerin orada kurdukları sinegoga Antep ismini verdiklerini ve Gaziantep’te yaşamış kimi Yahudilerin birkaç kez Gaziantep’i ziyaret ettiklerini okusak da, bu nostalji etkisinin bir sonraki kuşakta ortadan kalkacağı aşikar.
Gaziantep tarihinin renkli detaylarından birisi hakkında bilgi edinmek için oldukça hoş bir araştırma kitabı. Özellikle Gaziantepli kitap ve tarih sever okurlara tavsiye ediyorum.
··
35 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.