Yazılan kayda değer tüm kitapları okuma fikri ortaya çıkmadan önce böyle bir kitabın varlığını hayal ediyordum. Varlığı şüphesizdi. Fakat tüm aramalarıma rağmen ne internette ne kitapçılarda Türkçe dünya edebiyat tarihi konulu bir kitaba rastlayamamıştım. Ta ki bir kitapçıda dolaşırken edebiyat-eleştiri bölümünde bu tuğla boyutlarında gülle ağırlığında kitapla karşılaşana dek. Kaybedilmiş eşeğimi bulmuşcasına dramatik bir an yaşadım. Kitabı edindiğimde ise öyle bir çırpıda okunmayacağına kanaat getirip, hangi yazarı okuyacaksam önce buradan incelemesine bakarım sonra yazarın kitaplarını okurum (aslında bu yöntem seçimi konusunda da çeşitli sorgulamalarda bulundum, önce incelemeyi sonra kitabı mı yoksa önce kitabı sonra incelemeyi mi algı yönlendirmesi bakımından) diye planlar yapıyordum ki kitabın içini açıp ilk sayfalarına okumaya başlayana kadar... Sonrası ise hiç beklediğim gibi olmadı. Tüm kitabı okuyuverdim. Kitap, beklediğim gibi yazarlardan, akımlardan ufak anlatılar ve ortaya konan eserlerin belirtilmesinin ötesinde dünya tarihi, düşünce ve felsefeyle ilgili bağlamlar ile oluşturulmuştu. Salt bir dünya edebiyat tarihi incelemesi değildi. Bu kitabı daha sürükleyici bir hale getirdi benim için. Macar yazar-eleştirmen Antal Szerb tarafından yazılmış kitap dünya yazın tarihini tarih felsefecisi Spengler'in oluşturduğu kültür morfolojisi kuramı üzerinden şekillendirmiş. Kitabı okuyana kadar Spengler ve kültür morfolojisi haberdar değildim. Fakat bu kitap bunların üzerine kurulduysa fena bir kuram değilmiş gerçekten. Kitapta Spengler'den ve kültür morfolojisinden bir bölüm de var. Hemen aktarayım özetle; Spengler kültürün doğrusal bir çizgide ilerlemediğini, yuvarlaklar çizdiğini, insan yaşamı gibi doğup büyüyen ve yok olan bir süreç olduğunu, baharı, yazı, kışı olduğunu ileri sürmüş. Bunun da ötesine geçip bunun matematiksel bir olgu olduğunu, her kültür döngüsünün birbirine benzediğini söylemiş. Roma'daki Sezar'ın karşılığı Araplarda Muhammed gibi örneklemelerde bulunmuş... Kitap dünya yazın tarihi derken yerelliğin ötesine geçip tüm insanlığa ürün verme, yaratma gayretini güden yaratıcıları kıstas alıyor. Dolayısıyla kitapta sadece batılı kültürlerden yazarlar, akımlar mevcut. Bu düşünceye biraz şüpheyle yaklaşılabilir, ama Antal Szerb böyle bir anlayışta. Antik Yunan'dan başlayan kronoloji, Roma, kutsal kitaplar ve Hristiyanlık çağı, Bizans ve Arap yazını, Ortaçağ, Rönesans, Barok, Aydınlanma, Romantizm, Gerçekçilik, Yüzyıl dönemeci adı verilen birinci dünya savaşı öncesi ve günümüz yazını adını verdiği iki dünya savaşı arası dönemi kapsıyor. Bu arada kitabın 1934'te ilk basımı yapılıyor. Dolayısıyla şimdiki zamanı kapsamamasının da yanında kendi çağına yaklaştıkça doğal olarak eski çağlara göre yorumlama yetkinliğini görece kaybediyor. Bunun sebebini de doğal olarak anlarsınız ki bir oluşumun ne olduğunun kavranılması, değerinin saptanması için üzerinden bir müddet zaman geçmesi gerek. Mesela günümüzde önemli addedilen yazarlardan Franz Kafka'dan kitapta sadece satır arasında bahsediliyor. Çevirisi sorunsuz, redaksiyonu birkaç hata dışında akışı bozmuyor. Çevirmen dönem dönem bazı kelimelere ve kalıplara kafayı takmış sanki. Kitabın başında çiçeğe durmak bolca kullanılıyor sonra kesiliyor. Gökçeyazın ise bir diğer örnek bu kalıplara. Bununla birlikte Antal Szerb in sürekli bir Macar yazınına dokunma çabası var. Evet Macar bir eleştirmen ama kabul etmesi gerek ki Macar ulusu o kendi bahsettiği yerelliği aşıp tüm insanlığa yaratılar bırakmak bazlı çok da etkin olamayan bir ulus. Sürekli Macar yazarlar ile konusu geçen ulus yazınından yazarlara benzetmeler, örneklendirmelerde bulunarak biraz irkiltmediğini söyleyemem. Özetle akla gelen dünya yazın tarihinin ötesinde olaylar, olgular ve yaratılar arasında kurduğu bağlamlarla bir dünya edebiyat incelemesi kitabının ötesinde bir yapıt. Akılda varolan yazarlar, akımlar ile ilgili kulaktan dolma belirsiz oluşmuş bilgilerden arınıp keskin bilgilere ulaşmak için ilgililerin okunması gereken oldukça iyi bir kaynak.

Dünya Yazın TarihiAntal Szerb · Dost Kitabevi · 200814 okunma

·

32 views

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Lemniscato