Gönderi
152 syf.
·
Not rated
Tanzimat Romanında Güçlü Bir Kadın: Refet
Fatma Aliye (1862-1936), ünlü devlet adamı, tarihçi ve hukukçu Ahmet Cevdet Paşa’nın kızıdır. Babasının bilgi birikimi ve devlet adamı olmasının sağladığı imkânlar ile özel öğretmenler nezaretinde konak eğitimi alan Fatma Aliye bu sayede 19. yüzyıl sonu 20. yüzyıl başındaki aydın Osmanlı kadınları arasına girmiştir. II. Abdülhamit’in yaveri Kolağası Faik Bey’le evlenmiş ve bu evlilikten dört kızı olmuştur. Fatma Aliye, eserlerini Tanzimat döneminin sonlarına doğru II. Abdülhamit döneminde vermiştir. Bu yüzden Türk edebiyatında yeri kesin değildir, Tanzimat ile Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) arasında köprü olarak kabul edilir.
Fatma Aliye’ye kadar kadın sorunları hep erkek yazarlar tarafından ele alınmış. Bu yazarlarımızın kadının aile ve toplumdaki konumu hususunda eleştirileri olmakla birlikte bu eleştiriler kadın-erkek eşitliği, kadının bağımsızlığı gibi esaslı eleştiriler değil. Bu yazarlarımız kadınlara genelde ya bir erkeğin himayesi ve gözetimi altında bulunması gereken saf ve itaatkâr kadın ya da masum erkekleri tuzağına düşüren ahlaksız kadın rollerini uygun görmüşler. Onların eserlerinde kötü kadın karakterler genelde çok daha güçlü ve baskın, sanki iyilik ve iffeti, güç ve bağımsızlıkla bir araya getirememiş gibiler. Tanzimat edebiyatında hem güçlü hem de iffetli olmayı başarabilen ilk kadın karakter Fatma Aliye’nin Refet’i.
Fatma Aliye’nin güzellikten yoksun, beş parasız, yetim Refet’i ise tüm engellere rağmen okuyup kendi ayakları üzerinde durmak istemektedir. Refet’in hayallerini kadınlara daha doğuştan biçilen anne veya eş olma rolü değil, öğretmen olmak süslemektedir. Tanzimat döneminde kadınların meslek edinmeleri için açılmış okullardan biri olan Darülmuallimat’a gider ve orayı birincilikle bitirir. Bir erkeğin himayesinin bir lütuf olarak görüldüğü bu dönemde, kendisine talip olan akrabasının teklifini elinin tersiyle iter. Annesinin de söylediği gibi Refet’in alacağı diploma ona babasının da kocasının da himayesinden daha fazla koruma sağlayacaktır.
Benim aşağıda özetlediğim Refet’in kendisine evlilik teklif eden akrabasıyla arasında geçen diyaloglar, nasıl olursa olsun bir erkeğin evlilik teklifinin nimet sayılmayacağına, kadının bir erkeğe muhtaç olmadan da yaşayabileceğine ilişkin bir manifesto gibidir:
Erkek: Benim evlenmeye talip olmam sizin için büyük bir nimettir.
Refet: Bu iş olur işlerden değil, siz benim dengim değilsiniz.
Erkek: Ben o tarafı da [fakirliğini kastediyor] kabul ettikten sonra neden dengin olamıyormuşum?
Refet: Çünkü siz cahilsiniz!
Okurun gözünde bir kahraman yaratmak isteyen yazarın, Refet’in karşılaştığı engelleri biraz abarttığını ve okuyucuya iyice belletmek için bunların altını defalarca çizdiğini görüyoruz. Buna karşılık, Tanzimat romanlarının geçtiği çevreyi oldukça değiştirmiş; gözümüzü lüks hayatların sürüldüğü zengin konaklardan, binbir zorlukla sefalet içinde yaşayan fakir ve sıradan insanların evlerine çevirmiş. Diğer Tanzimat romanlarında kadınlar bir erkeğin aklını başından alacak kadar güzel ve alımlıyken Fatma Aliye’nin Refet’i çirkin ve hastalıklıdır. Yazar böylece, “Esas güzellik tende değil, candadır.” diyerek kadını erkek Tanzimat romancılarının soktuğu dar güzellik kalıplarından da çıkarmak istemiştir sanki.
Roman güçlü kadın karakterleri ve kadın dayanışması örnekleriyle her ne kadar feminist öğeler içerse de Fatma Aliye’nin bu kadar radikal bir başkaldırış içerisinde olduğunu söylemek pek gerçekçi olmaz. Refet dönemine göre cesur fikirler öne süren bir karakter olsa da bekâr haliyle çarşıya bakkala gitmeyecek, kendisine evlilik teklif eden akrabasıyla yalnız görüşmeyecek kadar da mutaassıptır. Aşk ve evliliğe dair fikirlerini içeren Levayih-i Hayat isimli mektup romanı da toplumdaki kadın ve erkek rolleri konusunda gelenekçi bir çizgiyi yansıtıyor. Zaten aksi takdirde Batı’daki feminizm hareketlerine tehlikeli bulan Ahmet Mithat’ın desteğini alamaz ve belki de ironik bir şekilde Tanzimat’tan günümüze ulaşabilen tek kadın yazar olamazdı.
Buraya kadar okuyanlara çok teşekkür eder, kitabı okuyacaklara iyi okumalar dilerim.
KAYNAKLAR:
* Tanzimat’tan Bir Kadın Profili: Fatma Aliye Hanım’ın Refet Öğretmen’i, Merve AYDOĞDU ÇELİK, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2019
* Osmanlı’da Kadının Uyanışı: Fatma Aliye Hanım, Gülnaz GEZER BAYLI, Cedrus: Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi, Cilt 6, 2018
··
1,003 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.