Halef, Selefi Geçmiş :')Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın selefi olarak Ahmet Mithat Efendi’nin Pîr’liğini yaptığı bu gelenek, bilmem övgüye ihtiyaç duyar mıdır? Zira ehli için işaret, malumatın kendisidir. Öyleyse biz de, mübalağa etmekten edebiyata sığınarak; tarif ve tavsiyemize başlayalım.
“İstedik ki tetkikimizin dili, eserin lisanını aksettirsin. Böylece kıraat ehli, eserin yapısına dair malumatı da edinsin.”
...
Eser, tek bir hikayeye koskoca bir medeniyetin zihniyet hikayesini sığdırmayı başarmış. Zira yakın dönemin en büyük iki ismi Rakım ve Felatun efendiler, temsil ettikleri şuuru bedenlenmişler. Biri alaturka anlayışın diğeri ise alafranga anlayışın hülülüdür.
Dolayısıyla biri miras yedi, öbürü ise yetimdir. Elbette yetim olacak olan alafrangın vücudu Felatun Bey olacak değil ya, elbette alaturkanın bedeni Rakım efendi’dir.
...
Ahmet Mithat Efendi, Alafrang mahallesinin Piri Felatun Bey’e, Felatun ismini, Greklerin Baki Şeyhi Platon’un doğu medeniyetindeki yorumu olan Eflatun’dan taksa gerektir.
Zira Platon, Eflatun ismini alarak Sultan-ı İklim-i Rum ünvanını kazanmış, böylece bir çok şeyh ve özellikle felasife ehli manevi icazetini kendisinden almışlardır.
Ahmet Mithat’ın alafrank zihniyetinin Pirî Felatun Bey’e Eflatun ismini tam anlamıyla layık görmemesinin nedeni; eflatunluk iddiasında bulunup felatunluk yapması olsa gerektir. Zira bu zihniyet, marjinal olanı hakikat zannetmek marifetine matuftur. Oysa kadim zihniyet, marjinal olanı dönüştürerek özümseyecek kadar kimlik ve karakter sahibi idi. Hal sebepten Felatun Bey eserde geçmişini unutmuş, geleceğiyle barışmayı arzu eden bir karaktere can verir. Fakat barış sağlayacak taraflardan biri eksik olduğundan bunu bir türlü başaramaz. (Biliniz bakalım hangisi eksiktir?)
Lafı çok uzattık. Lafın bir kısmında da Rakım Efendi’ye yer vermez isek vallahi pek lüzumsuz bir iş yapmış oluruz.
Rakım Efendi, hayatı gibi karakterini de hayattan kazıyarak kazanmış, tekamülü ile cümle medeni mahlukatın kendisine nazar etmesine neden olmuş, alaturka bir hayvan-ı natıktır. Dönemdaş alaturka zihinlerden farkı ise komplekslerinin sırtını yere çalabilmiş olmasıdır. Öyle ya kendisi hikmet diyarında yağlı bir pehlivan olduğunu ispat etmiştir.
Evet! Rakım efendi, hem kadim olana hem de uygar olana vahdet şarabı içirtebilmiş; rahmetli Eflatun Bey’in ideal adam olarak kavramlaştırdığı türün temsilcilerindendir. O, iyinin ve kötünün terazisini şaz yahut köhnemiş bayat zihniyetlerden seçmediği içün adam olabilmenin ehliyetine taktir olunmuştur.
...
Aşk’ın kemale olan mahkumiyeti, bu eserde de Rakım Efendi gönlünden sudur etmesine neden olmuş. Böylece Rakım Bey, ideal adam olmaklığın bütün gereklerini yerine getirmiş gözükmektedir.
Rakım Efendinin Rakım ismi, rakamla aynı asıldan üreyerek rakamlarla ifade edilen yükseklik anlamında husule gelmiş olsa gerektir. Zira aşk’ı ve olgunluğu böylesine yüksek bir perdeden okuyan bir alaturka beyfendisine ancak böyle bir isim yakıştırılabilirdi.
Velhasıl Rakım efendi, Mecnuni tarikatından olup yarasına merhem çöl, illetine şurup leyladır. Ol sebepten bedene küs, ruha müpteladır. Felatun Bey ise Merkep mektebinden diplomalı olduğundan aşkını şehvetine kurban etmiş bir putperesttir.
Doğal olarak her ikisinin hikayesi de üzerinde bulunduğu usûl üzerine devam etmiş ve vusülüne ermiştir.
Lafı burada bitirelim. Dahası haddi aşmak olur.
...
Bizler gibi aciz yaratıklar için adeta mürşid-i kamil sayılacak bu eser, doğu ve batının düşmanlığından tutun dostluğuna kadar her türlü fark ve birlikteliğine nazar ettirebilecek olup nihayetinde kendisi edebiyatı fikre dost kılma maharetine de sahip olduğundan muazzam bir haz sebebi olacaktır.
Öyleyse yönünüzü bu tarafa muhakkak dönünüz efenim. Bu muhabbeti gönlünüze esirgemeyip muhakkak huzura diz kırınız.
Muhabbetle kalmanızı muhabbeten diliyoruz efenim...
