KAPITALIZMIN ELEŞTİRİSİ VE SOSYALIST EKONOMİ TEORİSİ
Sanayi devriminin yarattığı işgücü sömürüsü kapitalizme kar şi alternatiflerin ve o arada Marksizmin ortaya atılmasına yol açti. Marksizm de kendinden önceki bütün ekonomi okulları gibi değerin nereden doğduğu ya da değeri neyin yarattığı sorusuyla uğraştı. Marksizmin bu soruya yanıtı David Ricardo'nun yanıtıyla aynıdır: Emek değeri yaratan tek unsurdur. Bir malın değeri o mala harcanan emeğe eşittir.
Karl Marx'a göre, "Şimdiye kadarki bütün toplumların tarihi, sınıf mücadelelerinin tarihidir." Marx, bütün eski sosyoekonomik sistemlerde olduğu gibi kapitalizmin de gün gelip kendini yok edecek içsel dinamikler yaratacağı kanısındadır. Kapitalizmin feodalizmin yerini aldığı gibi komünizm de kapitalizmin yerini alacaktır.
Marx, kapitalist sistemin yarattığı bir yabancılaşmadan söz eder. Üretim birimlerinde bir makinenin küçük bir parçasını yapan, örneğin bir vidayı takan emekçi, sistemin işleyen adeta cansız çarklarından biri haline gelir. Taktığı vidanın nasıl bir ürünün bir parçası olduğunu bile göremez. Böylece üretimde görev alan ama tam olarak ne ürettiğini bilemeyen insan doğasına yabancılaşır.Marksist teoriye göre kapitalist sistem şu nedenlerle krizle karşılaşabilir: (1) Kârın düşme eğilimi ortaya çıkar. Sermayenin birikimi, sermayenin giderek artmasına yol açar. Diğer her şeyin sabit olduğu bir ortamda sermayedeki bu artış, emekten elde edilen artı değerin düşmesi ve dolayısıyla da kâr oranının düşmesiyle sonuçlanır. Bu da kapitalizmin krize girmesine neden olur. (2) Düşük tüketim kapitalizmde krize neden olabilir. Eğer kapitalist ler emekçilere karşı sınıf savaşımında üstünlük sağlarlarsa, ücretleri düşürmeye ve emek kullanımını ve dolayısıyla artı değeri ar tırmaya çalışırlar. Bunun sonucunda tüketici talebi düşer ve yetersiz toplam talep kapitalizmde krize neden olur. (3) Aşırı üretim de kapitalizmde krize neden olabilir. Marx bu nedenlerin kapitalizmin normal gidişi içinde mutlaka ortaya çıkacağını ve dolayısıyla kapitalist sistemin kriz yaratacağını öngörmüştür.Marx'ın bu öngörüleri doğru çıkmış ve kapitalizm her üç ne denden dolayı krize girip çıkmıştır. Kuşkusuz her türlü krizin altında aşırı kâr hırsının varlığından yani bir anlamda Marx'ın sözünü ettiği kârların düşme eğiliminden söz etmek mümkündür. Bütün bunlara karşın kapitalizmin esnek yapısı, sistemin girdiği krizlerden (bazen Marksist araçları da kullanarak) çıkmasını sağlamıştır.
Sosyalist ekonomi teorisinin Marx dışında önde gelen düşünürleri arasında Friedrich Engel, Ludwig Feuerbach, Ernest Mandell, Oskar Lange ve Maurice Dobb sayılabilir. Özellikle Lange ve Dobb, klasik ekonomi teorisiyle Marksist ekonomi teorisini bağ daştırmaya dönük çalışmalar yapmışlardır.
Sosyalist ekonomik model kapsamlı biçimde Rusya'da (Sov yetler Birliği) 1917 ile 1980'ler arasında uygulanma olanağı bul muştur. Lenin ve onun ardından gelen liderler sosyalist ekonomi modelini uygulamışlar, kamu mülkiyetinin ve üretiminin egemen olduğu, piyasa sisteminin yerini planlamaya dayalı bir sistemin aldığı bir düzen kurmuşlardır. Başlarda oldukça başarılı görünse de model, zaman içinde piyasa sisteminin yerini tutama yan gereksiz üretimleri destekleyen gerekli olanları destekleme yen bir yapıya dönüşmeye başlamıştır. 1980'lerde başlayan sis temik çözülme sonuçta Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve bu birliğe dahil olan ekonomilerin (Rusya da dahil) tekrar piyasa sistemine dönme çabası içine girmeleriyle sonuçlanmıştır.
Bugün dünyada adı sosyalist olsa da Marx'ın çerçevesini çiz diği anlamda sosyalist ekonomik sistem uygulayan ülke bulun mamaktadır.
Sayfa 112 - Remzi KitabeviKitabı okudu
·
100 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.