Var olanların anamaddesi(arkhe) nedir? Arkhe kavramı nerede ortaya çıktı? İlk kez kim kullandı? Zamanla nasıl evrildi?
Düşüncenin işleyi bakımından mitoloji ve felsefede ilkin ve önemle bir başlangıç önermesi gerekmektedir. Bu önerme mitolojide khaos, felsefede anamadde (arkhe) dir.
-Arkhe, madde olan bir şeydir.
Arkhe her şeyden önce vardır.
Her şey ilkin onda vardır ve ondan çıkar
Her şey yok olduğunda ya da son bulduğunda (öldüğünde) ona döner.
Yok olmaz.
Asıl, temel varlıktır.
Değişime girmez; değişir gibi görünen görünüşleridir.
Her şeyde bulunan bir maddedir.
Arkhe var olan her şeye hem içkindi hem de aşkındır.
Miletos okulunda arkhe için tanımlar yapılmış ve farklı filozoflar tarafından farklı kavranmıştır.
Thales felsefeyi başlatırken arkhe için Thales sudur der. Bu görüşünde Thales’in Mezopotamya ve Mısır’da suyla ilgili öğrendikleri etkilidir. Sümerlerde suyun bütün yaşamın kökeninde bulunduğuna inanılıyordu. Bir başka etkide Okeanos mitindeki dünya tepsi gibidir ve sonsuz Okeanos ile çevrilidir anlayışından gelir. Okeanos bir tanrı olduğu için su da tanrısaldır. Thales’in arkhe için bahsettiği su bütün canlılarda ve doğada bulunan nemdir. Nem yaşamdır; yalnıca canlı değil, canlandırıcıdır. Yaşam soluğunu içinde taşır.
Anaksimandros ise sınırlı bir varlıktan sınırsız çokluk ortaya çıkamayacağı için arkhe su olmamalıdır demiştir. Burada bir sorun ortaya çıkmaktadır. Arkhe hem bir madde olup hem nasıl sınırsız olacaktır? Madde belirlidir, sınırlıdır. Anaksimandros sınırsız anamadde sorusuna yanıt bulamayınca yanıtı dilde arar. Sınırsız olanı tanımlamak için sınırsız olana başvurulabilir. Kendisi buna belirlenemez ve sınırsız olan anlamındaki apeiron kelimesini kullanmıştır.
Anaksimenes ise apeiron kavramına karşı çıkmıştır. Evren ve onu oluşturan tek tek her var olan belirli. Sınırsız ve belirsiz olandan belirli şeyler doğabilir mi? Bütün bir evren belirsiz olandan nasıl doğar? Ayrıca sınırsız olan neden sınırlı bir şeyi yaratsın? Öyleyse arkhenin sınırsız olması ama belirsiz olmaması gerekmektedir. Su gibi sınırlı, apeiron gibi belirsiz olmayan arkhe için yanıtı hava(aer) olmuştur.
Hava kuşatıcıdır, sınırı bilinmez ama kendisi bilinir. Durağan değil devingendir. Hem maddediri hemde oluşu sağlar. Hava canlıdır; bir yandan evreni ya da tüm var olanları birlikli kılar. Bedenlere girdiğinde onlara can verir. Havanın olmadığını düşündüğümüzde her şey dağılacak, birlik düzen, devinim,canlılık yitirilecek her şey ölü bir yığına dönüşecektir. Hava neye katılırsa onu etkin kılmaktadır.
Can olarak ruh(psykhe) bedenden ayrılınca canlılık yitirilir, bu ölümdür. Canlılığın nedeni ruhtur. Burada havanın canlı olup olmadığı akla gelmelidir. Neden canlı ise sonuç canlıdır. Havanın belli bir yoğunlaşmasında ruh ortaya çıkar. Hava hem canlıdır hem canlandırandır. Ruh için başka bir kavramda stoalıların yaşama ilkesi , ruh gücü anlamında kullandıkları pneuma kavramıdır. Pneuma nefes anlamına geliyordu. Anaksimenes pneuma öğretisinin kurucusu olmuştur. Pneuma, hava(nefes,aer), pskyke birbirine paralel anlamlı kavramlardır.
-Recep Kaplan, 30.09.2021
·
91 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.