Bilimkurgunun İlk Kıvılcımları: Geri Giden Saat
‘’Eğer insanlar sadece mümkün görünen şeyleri yapsaydılar bugün mağaralarda yaşamaya devam ediyor olurduk.’’ — 
Stanislaw Lem, Polonyalı Bilimkurgu Yazarı
Bilimkurgu camiasında ilklerin yazarı ve ‘’Amerikan bilimkurgusunun kayıp devi’’ olarak bilinen 
Edward Page Mitchell, neredeyse 150 yıla yakın bir zaman geçmesine rağmen yazdığı öykülerle günümüzde anılması gereken değerlerden sadece bir tanesi. Başarılı bir gazeteci olan Mitchell, The Sun gazetesinde hem editörlük yapıp hem de imzasız bir şekilde bilimkurgu türünde kendisinden sonra gelecek ve günümüzde epeyce konuşulacak yazarlara ilham olacak öyküler kaleme alıyordu. 
Geri Giden Saat ise İthaki Yayınları’ndan çıkan, yazarımızın başlıca bilimkurgu öykülerinin bir araya getirildiği, özgün bir öykü seçkisi. Ve bu öyküleri Doğaç Yavuz çevirisi ile Türkçe olarak okuyoruz.
‘’Ruhum bilimle kaplı. Bilim benim sevgilim, inancım, dinim. Onun geçmiş ayak izlerine tapıyor, vadettiği geleceği selamlıyorum.’’ (s. 37)
Peki ama neden bilimkurgunun kurucusu ve ilklerin yazarı olarak anılıyor Mitchell? 1852-1927 yılları arasında yaşayan bir yazar nasıl bu türe öncü olabiliyor? Kendisinden önce edebiyat dünyasında bu türde eser veren insanlar yok muydu? Tabii ki şüphesiz, kendisinden önce bilimkurgu alanında dirsek çürütmüş yazarlar ve ortaya konmuş müthiş işler vardı. Ama ‘’bilim’’ kavramını tam anlamıyla onun gibi kullanan birisi yoktu. Mitchell’ı edebiyat dünyasında ayrı bir yere koyan nokta da tam olarak bu oldu. O, bilimi, hayal gücünün en ücra köşelerinde işleyerek öykülerine yansıttı ve daha önce eşi benzeri duyulmamış terimler üretti, tabiri caizse karanlık bilimkurgu yolunda kendisinden sonra gelen yoldaşlarına parlayan bir alev oldu.
Örneğin, genellikle ‘’görünmez insan’’ ve ‘’zaman makinesi’’ mefhumlarının yaratıcısı olarak İngiliz yazar 
H. G. Wells bilinir. 
Zaman Makinesi romanı 1895, 
Görünmez Adam ise 1897 yıllarında Wells tarafından kaleme alınmıştır. Ama çoğu kişi bilmez ki zaten bu terimleri 1881 yılında Mitchell, ‘’Geri Giden Saat’’ ve ‘’Kristal Adam’’ başlıklı öykülerinde kaleme almış, toplum içinde görünmez olma ve zamanda seyahat etme fikriyle Wells’e ilham olmuştur. Mitchell’ın tek hatası belki de bu devrimsel eserleri imzasız bir şekilde yayımlamasıydı veyahut bilimkurguyu bir komedi aracı olarak kullanmasıydı, kim bilir? Öyküleri unutulmaya yüz tutmuş olsa da 1973 yılında ABD’li bilimkurgu tarihçisi ve yazar Sam Moskowitz’in özenli çalışması ve yayımladığı detaylı bir seçkiyle hak ettiği ilgiyi görmeye başlamıştır. Bugün burada Mitchell konuşabiliyorsak bunu Moskowitz’e borçluyuz. Lafı daha fazla dolandırmadan, derlemenin içindeki öykülerin başlıklarından ve işlediği bilimkurgu terimlerinden kabataslak bahsedeyim:
1- TAKİPOMP, Matematiksel Bir İspat (Faster-than-light teması yani ışık ötesi hıza matematiksel yöntemlerle ulaşmanın öyküsü. Ve aynı zamanda Mitchell’ın 1874’te kaleme aldığı ilk bilimkurgu öyküsüdür)
2- Ruh Spektroskobu, İlerici Bir Düşünürün Maddeciliği (Kokuyu Fotoğraflama ve Yalan Makinesi)
3- Bedeni Olmayan Adam (Transmisyon ve Işınlanma. Işınlanma deneyinin yarıda kalmasından dolayı iki ayrı zamana bölünen bir beden)
4- Dünyanın En Kudretli Adamı (İnsanüstü /Cyborg/Düşünen makine yaratımı)
5- Yaşlı Squids ve Küçük Kılavuz (Mutasyon yoluyla ‘’mutant’’, ‘’android’’ ve ‘’yapay zekâ’’ yaratımı)
6- Senatör’ün Kızı (Bu öyküde birden fazla yenilikçi kavram ve öngörü var, bunlardan birkaçı; pnömatik tüple yani gaz basıncıyla seyahat, canlı bir yaşam formunun dondurulup yıllar sonra hayata tekrar döndürülmesi, yemek yeme yerine besin kapsülleri ile beslenme ve uluslararası televizyon yayınları)
7- Kristal Adam (‘’Görünmez İnsan’’ figürü, bir kaza sonucunda gittikçe saydamlaşan bir insanın hikayesi)
8- Ruh Değişimi (Hipnotizma yöntemi ile ‘’Zihin/Kişilik Transferi’’)
9- Geri Giden Saat (Seçkiye de adını veren ve en bilindik eseri olan Geriye Giden Saat, bilinen ilk zaman yolculuğu ve zamansal paradoks öyküsüdür)
''İnsanlık tarihi sabit bir ilerleyişe sahip değildir. Geçmiş, şimdi ve gelecek girift bir ağ gibi iç içe geçmiştir. Kim bu saatin geriye dönüşünün doğru olmadığını söyleyebilir?'' (s. 136)
Bu öyküleri okurken, kaleme alınış tarihlerini aklımızın bir kenarında tutmakta fayda var. Ve bahsi geçen olaylar ve olgular ne kadar uçuk olsa da ‘’olmaz’’ diye bir şey yok, bunu da unutmayalım. Daha da açıklayıcı olmak gerekirse; 1924 yılında henüz yaşadığımız gezegende elektrikli diş fırçası diye bir fikir yokken, 
Yevgeni İvanoviç Zamyatin, 
Biz adlı eserinin 12. kaydında bu aleti öngörerek kullanan bir isimdi. Ve elektrikli diş fırçası bu olaydan 30 yıl sonra, ancak 1954’te icat edilebildi. Tabii ki bilim-kurgunun geleceği tahmin etme gibi bir misyonu yoktur fakat içerdiği fikirler insan evladına her daim ilham kaynağı olmuştur.
Bilim-kurgu, uzaklara kesilen bir bilettir. Uzaklara yakın olmakta fayda var. Diyeceklerim bu kadar. ^^
Geri Giden Saat’in sayfalarında bilimkurgu tarihinin derinliklerinden gelen ilklere şahit olacaksınız. Sadece bilimkurgu severlerin değil, dünya edebiyatı tarihini merak edenlerin de ilgiyle okuyacağı bir eser…
Teşekkürler Mitchell, teşekkürler Moskowitz.
Keyifli okumalar.
··
4.925 görüntüleme
Mitchell gerçekten bilimkurgu literatürüne büyük katkıları olan bir yazar. Yapay zeka, görünmezlik ve madde transferi gibi konularda bilinen ilk öykülerin sahibi ve kendisinden sonraki bilimkurgu yazarlarının en büyük ilham kaynaklarından biri.
Fakat bu incelemede yeni bir şey öğrendim: Zaman makinesi temalı ilk öykünün Page Mitchell’e ait olduğunu bilmiyordum. Araştırmalarım sonucunda 1887’de ilk zaman makinesi temalı öyküyü Enrique Gaspar isimli İspanyol bir yazarın yazdığını öğrenmiştim fakat eksik bir araştırma olmuş demek ki. Hemen buradaki öyküyü okumalı ve yazdığım bir yazıyı güncellemeye gitmem gerek. 🤓
Bu müthiş bilgilendirici ve okuması keyifli inceleme için teşekkürler Kayaberk. ^^
Aslında beni bu incelemeyi yazmaya iten şey Mitchell hakkında yeteri kadar -hatta hiç- bilgi olmamasıydı. Hem 
Science Fiction, hem de 
Bilim-Kurgu kaynaklarını taradım fakat ne yazık ki ismine dahi rastlayamadım... Ayıla bayıla okuduğumuz kitaplara ilham olan ismin bu derece yok sayılmasına hayıflandım doğrusu... :)
Bu arada ben de senin yorumun sayesinde Enrique Gaspar ile tanışmış oldum ve İspanyollara has bir tarz olan 'Zarzuela' şeklinde yazmış eserini de. Konusu da gerçekten ilgi çekici. Umarım bir gün çevrilir, okuruz onu da. Nerelerden geldiğimizi unutmamak lazım. :))
Teşekkür ediyorum yorumun için. ^^
Emeğinize sağlık. Çok keyifli bir inceleme olmuş. Ben de yazınızdan birçok şey öğrendim. Bilimkurgu türünde böyle kaliteli inceleme yazan okurlara ihtiyaç var. Teşekkürler vaktiminizi ayırıp böyle bir inceleme kaleme aldığınız için…
Öncelikle çok teşekkür ederim yorumunuz için. Ben de sizin gerek incelemelerinizden gerekse de videolarınızdan bol bol istifade ediyorum. Bilimkurgu maalesef ki ülkemizde hak ettiği değeri görmeyen türlerden biri. Bir okur olarak üzerime düşen görevi yapmaya çalışıyorum ben de kendi çapımda. :)
Okumaya başlamadan önce harika oldu bu bilgiler 😊
Gerçekten çok akıcı ve bilgilendirici bir değerlendirme yorumu olmuş. Okuma listeme aldım çoktan .
Teşekkür ediyorum, keyifli okumalar dilerim şimdiden. ^^
Kitabı okurken incelemenizi gördüm. Şahane yazmışsınız. Çok bilgilendirici🤓
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.