Item: Dîwan
Rating: 10 puan verdi
Author: Zembilfıroş

Zembilfıroş

@Bilalkaya·

04 Kasım 2021 01:00

288 syf.

· Kitabı okudu

10/10 puan verdi

İnceleme + Önemli Notlar

İnceleme: Kitap ilk 30 -40 sayfasında Ehmede Xani’nin kısaca hayatı,eserleri ve yaşadığı toplum konusunda bize bilgiler veriyor.Zaten ilk 30 sayfalık kısımı 2 saatten fazla sürede okumama sebep olması da bundandı.Yani önemli bilgiler verilmiş ve İstemeden not alma ihtiyacı hissediyorsunuz.Güzel birşey. Kitabın sonraki kısımları ise Ehmede Xani’nin tüm şiirleri (yani divanı) Önce kürtçesi sonra da türkçesi ile beraber verilmiş.Baya emek verilmiş belli,Kitabın son 30-40 sayfasında ise bu Divanların Rusyadaki Orijinal Hallerinin fotoğraflarına yer verilmiş.Kesinlikle büyük bir emeğin karşılığı olan bu eseri herkese tavsiye ederim. =•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=•=• ┈┉┅━●●━┅┉┈ ┈┉┅━●●━┅┉┈ Notlarım: Divan Ehmede Xani 1.1 Kısaca Hayatı: •• Ehmede Xani (1650-1707) ,Ağrı Doğubeyazıt doğumlu,Xan aşiretine mensuptur. ••Babası Melle İlyas Medrese alimidir ve Bayezid Mirinin Divan katipliğini yapmıştır.Annesinin adı Gülnihar’dır. ••1661’de Van Gulgûn Medresesinde okur. ••4 Dil bilir .Bunlar: —Anadili :Kürtçe —Kur’an dili: Arapça —Edebiyat dili: Farsça —Resmi dil: Osmanlıca ••Cizre’ye gider ve orada biraz kalır. Sonra Behdinan ve Serhedan Beyliklerini ziyaret eder. ••Eğitim için Bağdat ve Mısır’a gitti. ••Hac için Hicaza gitti ve Hac vazifesini yaptı. ••Seccadi’ye göre Padişahla irtibat için İstanbula’da gitmiştir. Doğubeyazıtta Medrese Kurması: ••Hoşab’da Molla Camii’den icazet aldı.Sonrasında Doğubeyazıt’a gelip medrese inşa etti ve müderrislik yaptı. ••Medresesinde eğitim dilini kürtçe yaptı ve zorunlu kıldı. ••Vefat edene kadar burada müderrislik yaptı. ••Babası ‘da divan katibi olan Xani,14 yaşında iken dönemin Bayezid Beyi ,Mir Muhammed Purbelali’nin divanında resmi kâtiplik yaptı. ••Xani’nin eserlerine bakıldığında Fıkhi mezhebi Şafii, itikadi mezhebi Sünni,tarikat olarak Nakşibendi olduğu anlaşılmaktadır. (s:13-14) « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « ÇALDIRAN SAVAŞI(1514) VE DETAYLAR: -Osmanlı ve İran(Safevi) arasında olmuştur. -1508 yılında İran şahı Şah İsmail Bağdat’ı eşe geçirdikten sonra kürtlere baskı yaptı. 11-12 kürt beyliğinin emiri Tebriz’e gidip kendi içlerinde serbest kalmak şartı ile ona bağlı kalacaklarını bildirdi.Ancak Şah İsmail bu teklifi beğenmedi ve O mirleri tutuklattı.Daha sonra da serbest bıraktı.(not:Bazı kaynaklarda Öldürdüğü yazıyor,araştırmak lazım) Bu olaydan sonra Kürtlerin büyük kesiminde Şah İsmail’e karşı güvensizlik oluştu. ••Safeviler Ermenistan ve Kürdistan’ı aldığı için ve böylece Anadolu’nun doğusu Safevi olduğu için Çaldıran savaşı olur. ••Yavuz Sultan Selim dönemine gelindiğinde ,Padişahın devreye koyduğu Ünlü kürt bilgelerinden “İdris Bitlisi”nin girişimleri sonucu Kürt beylikleri kendi içlerinde serbest olmak şartıyla Osmanlı’ya bağlılıklarını İlan etti. Kürtleri arkasına alamadığını anlayan Şah İsmail Osmanlı ile 1514 yılında savaş çıkardı .Bu Çaldıran Savaşı’nda Kürt Beylikleri’nin destekleriyle Osmanlı galip gelmiştir. **Aynı zamanda kürtlerin Osmanlı’dan taraf olmasının sebeplerinden bazıları: —Yavuz Sultan Selim’in kürt beyliklerini tanıması — İran Safevileri’nin Şii olup Osmanlı’nın sünni olması —Safevilerin kürtlere olumsuz tavırları.(Ehmede Xani divanında belirtmiştir.) **Çaldıran Savaşı(1514) sonrası kürtlerin yoğunlukta olduğu Güneydoğu ,Rakka ve Musul bölgeleri Osmanlı hakimiyetine girmiştir. « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « Çaldıran Savaşı Zaferi sonrası Kurulan Kürt beylikleri ve Yapılan Antlaşma: **Bu savaş sonrası 55 kürt beyliği kuruldu. **Bu 55 kürt beyliği Yavuz Sultan Selim ile antlaşma yaptı.Bu antlaşmaya göre kürt beylikleri Osmanlı’ya yapılacak olan dış saldırılara karşı Osmanlı ile birlikte savaşacak ve Belli oranda vergi verecektir. Beylikler kendi iç işlerinde serbest olacaktır. ***((Yapılan bu antlaşma Kimi tarihçilere göre Kürdistan ve kürt beyliklerinin ileriye dönük olarak bitip yok olmasına sebep oldu. Kimi tarihçilere göre de Kürt Beyleri mecburdu ve iyi yaptı.Çünkü O antlaşmayı yapmasaydı ve Osmanlı ile beraber olmasaydı 5-10 yıla kalmadan hepsi yok olacaktı ve daha çok zarar görecekti.)) ** Yavuz sultan Selim ile yapılan bu anlaşma yüzyıllar sürmemiş, Kürt beylikleri değişik süreçlerde aşamalı olarak tasfiye edildi(yok edildi) Bu da kürtlerde ve Xani’de olumsuz etkiler bırakmıştır. Xani 10 yaşındayken, 1660 yılında Bitlis ,Amediye ve Hakkari beyliklerinin varlığına son verilmiştir. « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « « ••1600’lü yıllarda Osmanlı ile İran arasındaki mücadelede kürt beylikleri köprü rolünde oldu. Bundan dolayı bu 2 devletin mücadelesinde en çok etkilenen ve zarar gören Kürt beylikleri ve kürtler oldu. Xani,kürtlerin etkilendiği bu zarardan dolayı Mem û Zîn adlı eserinde hoşnutsuzluğunu dike getirmiştir: “ Şu Romlar ve Farslar kürtleri kuşatmışlar Kürtlerin tamamını 4 parçaya ayırmışlar. Kürtler sınırların üzerinde sanki kilittirler Kürt aşiretleri orada sağlam bir settirler. Şu Rom kızıldenizi ve Derya gibi Farslar Ne zaman ortaya çıkıp hareket başlatsalar Kürtler her seferinde kana bulanıyorlar Berzah misali birbirlerinden ayırıyorlar.”” « » » » » » » » » » » » » « « « « « « « « « « » Tarihçi Jwaideh şu tespitte bulunmuştur: “Osmanlı ile kürtler arasında Yavuz Sultan Selim (1470-1520) zamanında kurulmuş olan dostane ilişkiler sonradan bozulmaya başladı. 1650’den 1730’a kadar Diyarbakır ve Van arasındaki özerk kürt beyliklerinin çoğu Osmanlı tarafından kaldırıldı.Bu süreç 1800’lü yıllara doğru tamamlandı” (s:17) “””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””””” Ehmede Xani eserleri: 1:Nubehara Biçukan 2:Eqideya İmane 3:Şiir Divanı 4:Mem Û Zîn …………………….. 1.Kitabı: NUBEHARA BİÇUKAN: ••1683 yılında Yazılmıştır. ••İçeriği:Arapça-Kürtçe manzum bir sözlüktür. ••Yazılış amacı: Ezber ağırlıklı olan medrese eğitiminde ezber kolaylaştırmaktır. ••Bu eserin özellikleri: —Bilinen ilk kürtçe sözlüktür. —Kürtçenin bilinen ilk 2 dilli ve manzum sözlüğüdür. —Çocukların eğitimi için hazırlanan ilk kürtçe eserdir —Kürt tarihinde anadilde eğitim amacıyla hazırlanan ilk eserdir. •••••••••••••••••• 2.Kitabı: EQİDEYA İMANE: ••1687 yılında yazılmıştır. ••türkçesi “inanç risalesi”dir. ••İslam Akaid alanında bir eserdir. ••İmanın 6 şartını ele alan bir eserdir. ••Eserin yazılış amacı: Medreselerde kkutulan ders kitapları arasına katmaktır. ••Eser özellikleri: —İslamş ilim alanında yazılmış ilk kürtçe eserdir. —Medreselerde okutulmuş ve ezberletilmiştir. ••••••••••••••••••• 3.Kitabı: DİVAN: ••Xani’nin şiirlerinin bir araya getirildiği eserdir. ••İlk kez Mela Mehmude Bazidi (1799-1867) tarafından Xani’nin 25 şiiri 70 sayfalık divançe’de toplanmıştır. Bazidi’nin yakın Rus dostu A. Jaba bu divançeyi Rusya’ya götürüp “Petersburg Genel Halk Kütüphanesi”nde koruma altına almıştır. ••••••••••••••••• 4.Kitabı: Mem û Zîn: ••1694 yılında tamamlanmıştır. ••2656 beyitlik bir eserdir. ••Bu eser adını 1393 yılında Cizre’de yaşanmış olan aşk hikayesini anlatır. ••Xani,bu kitabı Hazırlarken ,Meme Alan efsanesini kastederek Botan’da yaşanan bir efsaneden kısmen yararlandığını şiirinde söylemiştir. Ancak Xani,bu eseri çalmadığını ve kendi orijinal eseri olduğunu belirtmiştir. ••Meme Alan efsanesiyle ortak yönü olması ,bu eserin orijinal olmadığını göstermez. ••Mem û Zin kelime dilleri: —Kürtçe:19601 kelime —Arapça:6015 kelime —Farsça:918 kelime —Türkçe:26 kelime vardır. __________________________________ Mem U Zîn eserinin İthafı: Normalde Divan eserleri veya Şiirler birine ,bir kişiye ithafen yazılır.Ancak Ehmede Xani,Bu eseri bir kişiye ithaf etmek yerine Kürtlere ithaf etmiştir. Bu ithaf ,46 beyitlik 5.bölümünde yer alır: Orijinal Hali: İş’ara mediheta tewaife di Kurdan Bi şeca’et û xirete İzhara bedbexti û be tâli’iya wan e Digel hinde semahet û hamiyyete Türkçesi: Cesur ve gayretli kürt topluluklarını övme Bunca cömertliklerine milli onurlarına rağmen Bu toplulukların ne kadae bahtsız olduklarını Şanssız yaşadıklarını açık bir şekilde dile getirme” •••••••••••••••••• Eserin Kürtçe yazılma sebebi : Ehmede Xani ,6.bölümde şunları der: “Bu dili düzene koyup çeki düzen verdi Umum halkı için bu yolda eziyetler çekti Bunu yaptı ki eloğlu demesin zaten Kürtler Köken ve Yapıları itibariyle kültürsüzdürler Türlü türlü milletler kitap sahibi olmuşlar Yalnız Kürtler bu konuda paysız kalmışlar.” *bunun açıklaması: Zamanında bazı kesim veya kişiler kürtleri kendi dilleriyle kitap yazmayacak kadar kültürsüz olmakla ,niteliksiz olmakla ve aşkta anlamamakla itham ederler. Ehmede Xani’de bu ithamlar karşısında “İşte size kitap,işte Size aşk “dercesine bu eseriyle cevap vermiştir o kişilere…

DîwanEhmedê Xanî · Avesta Yayınları · 201470 okunma

482 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Zembilfıroş