Gönderi
Daha Adil Bir Dünya Mümkün Mü?
Açık Toplum ve Düşmanları yapıtını incelemeye başlamadan önce Popper’in açık toplum ve kapalı toplum kavramlarıyla ne kastettiğine değinmek yerinde olacaktır. Açık toplum en basit anlamıyla özgür toplumdur. Açık toplumda birey toplum tarafından kısıtlanmaya ve dolayısıyla kendini gerçekleştirememeye maruz kalmaz ve toplumun her bir bireyinin birey olmak bakımından değeri bilinir ve korunur. Bunun karşısında bir de kapalı toplum vardır. Kapalı toplumda ise birey toplum tarafından kısıtlanır, toplumda totaliter rejim hakimdir. Popper karşısında olduğu kapalı toplumlara kendi döneminden şu örnekleri verir: faşistler, Naziler ve komünist diktatörlükler.
Popper yapıtta açık toplum düşmanları olarak iki büyük otoriteyi eleştirir: Platon ve Hegel-Marx. Ancak eleştiriler mevzubahis düşünürlerle sınırlı kalmaz; Aristoteles, Wittgenstein gibi düşünürler de eleştirilerden nasibini alır. Popper’in bu büyük otoriteleri karşısına alıp eleştirmesinin zannımca birkaç nedeni vardır: a) mevcut nüfuzu en yüksek ideolojilerin eleştirilmesi daha büyük bir çoğunluğun düşünce yapısını sorgulamasına ve değiştirmesine olanak sağlar, b) tarihsel süreçte gittikçe güçlenen ve kutsallaşan, bu nedenle de eleştirilemeyen ideolojiler eleştirilerek kutsal yıkılabilir.
Popper’in eleştirilerine geçmeden önce bir paragraf parantezi daha açayım ve Popper’in yaşamına değineyim. Çünkü mevzubahis yapıtın esas meselesi, Popper’in yaşantısıyla oldukça paralel bir seyir göstermekte. Popper her ne kadar bu yapıtında Marksizmi eleştirse de esasında kendi de ilk dönemlerinde Marksisttir. Bir gün eylem alanında fikir yoldaşlarından beş kişi polis tarafından açılan silahlı saldırıda ölür. Popper o gün fark eder ki, bu ideolojiye mensup üst mertebedeki insanlar mücadelede ölenleri pek önemsemez. Bir başka deyişle, insanın yaşamının onlar nezdinde bir değeri yoktur. Hatta şöyle derler: can vererek mücadelemize güç kattılar. Popper o günden sonra daha iyi bir dünyanın imkanı üzerine düşünmeye başlar ve imkan olarak iki yol görür: bilim ve siyaset. Bu görüsünden sonra da özellikle bilimin neliği ve siyasetin nasıl olması gerektiği üzerine durur çalışmalarında. Popper’in fikirlerinin değişim göstermesi azımsanamayacak denli çoktur. Örneğin döneminde en büyük okul diyebileceğimiz Viyana çevresi okulunu kurar. Burada Carnap ile mantıkçı pozitivizmi kurar ancak bir süre sonra mantıkçı pozitivizmden uzaklaşır ve okulun fikirlerini eleştirir.
Popper’in yanlışlanabilirlik kuramına göre bir önermenin bilimsel kabul edilebilmesi için evvela onun yanlışlanabilir olması gerekmektedir. Buradaki yanlışlanabilir olma gerekliliği kuramın yanlış olması gerektiği anlamına gelmez, yanlışlanan kuram zaten yanlışlanmış ve geçerliliğini yitirmiştir. Ancak bir kuramın bilimsel olabilmesi için, kuramın deneyim alanında ispatlanması ve aksinin de geçerli olabileceğinin, yani bir gün yanlışlanabileceğinin bilinmesi gerekir. Bu kurama göre haliyle Marksizm bilimsel bir teori değildir (oysa marksizmin bilimsel olmak iddiası da vardı). Popper yanlışlanabilir olmayan teoriler üzerine Adler’den vs. de örnekler verir ve nihayet bilimsel bir örnek olarak da Einstein’ın kuramını verir. Einstein, izafiyet kuramına (zamanın ve mekanın izafiliği kuramına) her ne kadar güvense de, eğer bir gün kuramı yanlışlanırsa o zaman kuramını artık kabul etmeyeceğini söylemiştir. Popper’in hayranlık duyduğu bilimsel düstur Einstein’da vücut bulmuştur. Peki, marksizm neden bilimsel bir teori olmaktan uzaktır? Çünkü marksizm, toplumdaki her olayı bir sınıf çatışmasına indirger, sınıf çatışmasıyla açıklar ve bu durum tartışmaya kapalıdır. Her olayın sınıf çatışmasıyla açıklanması, yanlışlanabilir hiçbir alan bırakmamak demektir. O halde Marksizm yanlışlanamazdır ve bilimsel bir teori değildir. İşçilerin toplumda şalter görevi gördüğü Marksist kuramda amaç toplumsal değişimlerin kaçınılmaz yasalarını bulmak ve böylece tarihi (gelecek tarihi) öngörebilmektir. Öngörüler vasıtasıyla radikal bir değişim imkanının oluşmasını isterler ancak Popper’e göre toplumsal yaşamda radikal değişimler mümkün değildir. Bu nedenle devrim fikrinden vazgeçilmeli ve parçalı (bölük pörçük) toplum mühendisliği fikrine geçilmelidir. Parçalı toplum mühendisliğinin temel değeri kötülüklerle parçalı olarak mücadele etmek ve onları gitgide daha çok düzeltmektir. Yani, iyi ve barışçıl bir yaşam imkanına ufak ufak yaklaşmaktır. Bu aşamalarda en önemli unsur ise denetimdir: gücün halk tarafından denetlenmesi, yeri geldiğinde dıştan da müdahale edilebilmesi. Marksist öğreti ise topyekun bir yıkım ve yerine sil baştan bir toplum kurmak fikrindedir. Esasında değişime oldukça tutkun görünürler ancak içine düştükleri tarihsici hezeyan onları çarpmaktadır.
Tarihsici öğretinin ilk izleri Hesiodos’un eserlerinde görülür. Tarihsicilik, en basit anlamda, bugünün geçmiş tarafından değişime imkan vermeden belirlenmiş olduğu görüşüdür. Görüleceği üzere kader anlayışıyla da birleşince oldukça mistik bir havaya bürünmektedir. Popper’in esas dertlerinden biri de tarihsiciliktir ve tam da bu nedenle Platon ve Hegel-Marks’ı eleştirmiştir. Tarihsicilik öğretisinin ve totaliter rejimin Platon’daki izlerine birkaç örnek vereyim. Örneğin Platon’da sınıf ayrımları esastır ve bu da adil olandır. Bir alegori yapar: yönetici çobandır, askerler çoban köpeği ve halk da koyun. Herkesin kendi rütbesini bilmesi ve ona uygun hareket etmesi adildir. Yalan söylemek yalnızca filozof-krala serbesttir çünkü filozof-kral zaman zaman toplumun çıkarları için yalan söylemek zorunda kalabilir. Platon’un ideal devletinde birey siliktir, hatta neredeyse yoktur. Esas olan toplumdur ve birey de ancak toplum için vardır. Platon’un tarih öğretisi kötümserdir: gün geçtikçe her şey gerilemekte ve kötüleşmektedir. Bu nedenle değişim kötü olandır, değişmeyen iyidir. Hegel ise Platon’un aksine tarihte bir ilerlemecilik olduğunu söyleyecek kadar iyimserdir. Ancak onun iyimserliğinin sınırı Prusya kadardır. Prusya tarihsel tinin son aşamasıdır. Artık her şey bitmiştir, iyi olan her şey Prusya’da vücut bulmuştur.
Popper’in eleştirileri kabataslak böyle sunulabilir ancak merak edenlerin yapıtın tümünü okumalarını tavsiye ederim. Çünkü ayrıntıda daha birçok eleştiri mevcut.
Popper’e göre en büyük filozof Platon’dur. Platon’u her ne kadar eleştirse de ona hakkını vermekten geri durmaz. Ayrıca o çok eleştirdiği Marks’a da birçok konuda hak vermektedir. Aslında bu düşünürleri eleştirmesinin nedenlerinden biri de onları eleştirilmeye değer görmesidir.
Popper’in fikirleri bilim felsefesinde, siyaset felsefesinde, ahlak felsefesinde, dil felsefesinde, mantıkta, matematikte ve sosyolojide önemli bir yer tutmuştur. Onun daha iyi bir yaşam imkanını bulmak için yola çıktığı düşünsel serüveni kendinden sonra yeni serüvenlerin doğmasına vesile olmuştur.
··
1,155 views
Okumayı sürekli ertelediğim kitap. Bu sıralar Thomas Kuhn üzerine araştırma yapıyorum; bilimsel devrim hakkında düşünceleri 20. yüzyıl tartışmalarının yönünü tamamen değiştirdi ve tabii ki kavramsal açılımların değişkenlik dokusu, sözü Popper'e kadar getiriyor. Açık Toplum ve Düşmanları son bir haftadır aklımdaydı; siteye bakınayım derken bu yazıyı gördüm ve okuma hevesim yeniden arttı. Paylaşım için teşekkürler.
Rica ederim. Kuhn ve Popper'in fikirleri bilim felsefesinde en tartışılan konuların başında geliyor. İki filozofu karşılaştırmalı bir araştırma eğlenceli ve yararlı olabilir, şayet araştırmanızı yazıya dökerseniz okumak isterim. Berat Seferoğlu'nun, Popper'in "Yanlışlanabilirlik" teorisi ve teorilere gelen birtakım eleştirilere dair iyi bir paylaşımı vardı YouTube'da, ona da bir göz atabilirsiniz.
1 next answer
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.