Edebiyatımızda Sevdiğim Romanlar Kılavuzu
Selim ileri ‘nin ‘’Romanlar ‘ın kara sevdalısıydım’’ ifadesiyle başladığı kitabı 230 romanın inceleme yazısından oluşuyor. Romanlar üzerine yazdığı yazılarından, romanları okuduğunda edindiği izlenimlerinden, saptamalarından, hislerinden, dönemlerinde uyandırdığı tepkilerden, yer yer edebiyat eleştirmenlerinin görüşlerinden, derlediği notlarından kaleme aldığı 230 inceleme yazısı. Tabi böyle ifade edince teknik incelemeler olduğu izlenimi uyandırmasının başta önüne geçmek adına dili oldukça sade, teknik terimlerin hemen hemen hiç kullanılmadığı, sohbet havasında, samimi itirafların yer aldığı en az iki sayfa en çok dört sayfa olacak şekilde, her eserden birer alıntıya yer verdiği; az, öz, roman tanıtımları olduğunu söyleyemem gerekiyor.
Selim İleri bu eserlerden bazıları için kendi kitaplarına zemin hazırlayan detaylardan, öykünmelerden, hatta etkilendiği bir romana çok benzettiği için yırtıp attığı bir eserinden de samimiyetle bahsetmiş.Tabi ki bu 230 eser İleri ‘nin sevdiği romanlarla kısıtlı, bunu önsözde ifade ediyor. Bunlar daha çok aşk temalı eserlerden oluşmakla birlikte eminim her okur, okuma listesine katacağı birçok eser bulacaktır. Şahsen aşk temalı romanlara pek elim gitmese de 230 eser içerisinde konunun aşk üzerinde dönmediği 107 eserlik bir liste oluşturabildim.
Kılavuzu okuduğunuzda Türk edebiyatından 1874-1980 yılları arasında yazılmış eserlere, yayınlandıkları dönem ve sonrası karşılaştıkları ortama, okurların verdiği tepkiye, yazarın bunlar karşısındaki duruşuna dair pek çok bilgiyi de edinmiş oluyorsunuz. İlla ki kılavuzdaki kitaplar okunurken tekrar bakılacak detaylar ve romanın kurgusuna dair bilgiler de mevcut. Bu sürpriz bozan bilgileri, kitapları okurken hatırlamayacağımdan emin olduğum için, tamamen okudum. Dileyen bu kısımları elbette atlayabilir, eseri okuduktan sonra okuyabilir.
Kılavuz büyük bir emeğin ürünü olduğunu okurken zaten görebiliyorsunuz. Okuduğum bir makalede; bu eserinde geçmiş kuşak yazarlarını neden yazdığını, günübirlik okuma zevklerine karşı nasıl bir tutum ortaya koyduğunu ifade ediyordu. Devrinde çok okunup sonradan unutulan veya devrinde unutulup sonraları hatırlanan ya da hiç hatırlanmayan ve aslında edebiyatımız için büyük bir değer olan yazar ve eserlerin Selim İleri ‘nin kaleminde nasıl hayat bulduğunu anlatmaya çalışıyordu. Doğan Hızlan ise yazısında; ‘’Edebiyat dünyasının ün savaşına hiçbir zaman katılmadı çünkü edebiyata verilen emeklerin kutsallığına inanmıştı’’ der Selim İleri için. Bu yüzden okuduğum kılavuzun Selim İleri için çok şey ifade ettiğini bilerek, uzun vadede detaylarını yakalamaya çalışarak okumaya gayret gösterdim.
Aldığım notlardan, kitabı okuduğumda önemli gördüğüm bilgileri de paylaşmak istiyorum. Edebiyat öğrencileri için sınav notları gibi gözüktüğünü varsayarsak dileyen bu kısmı atlayabilir.
*Cezmi romanı için, Tanpınar ‘ın da aralarında bulunduğu eleştirmenlerce tarihi bir roman olduğu konusunda birleşilse de Selim İleri, tarih esintili bir roman ve yarım kalmış olmasına rağmen İntibah ‘tan hayli üstün bir eser olduğunu ifade etmiş.
*Samipaşazade Sezai, Sergüzeşt romanı ile edebiyatımıza ruh çözümlemesi ve tasviri getirmiştir.
*Ahmet Mithat Efendi, Müşahedat adlı eserinde kendini roman kişisi kılarak üst kurmaca tekniğini kullanan dünya edebiyatının ilklerinde.
*Araba Sevdası ‘ında Recaizade Mahmud Ekrem ‘in Bihruz ‘un kafasının içini doğrudan doğruya bilinç akımına doğru aşamalaşan yollarla aktarımı 1880 ‘ler de bilinç akışına açılan bir yol denilebilir. Aynı zamanda Doğu-Batı çıkmazını ilk alımlayanlardan.
*Uzun Bir Kışın Siyah Günleri ‘ni Selim İleri çok etkilendiği Aşk-ı Memnu ‘dan esinlenerek yazmış.
*1970 ‘lerin sonunda yazdığı bir yazıda Selim İleri; Halide Edip Adıvar ‘ın Handan adlı eserini küçümsemeye yeltendiğinden şimdi o pişmanlık verici yazıyı anmak bile istemediğinden ve romanı çok sevdiğinden bahsediyor. Bu da bize romanlar konusunda fikrimizin; yaşa, kültürel birikime, okunulan zamana ve başkalarının fikirlerine bağlı etkilerle değişen görüşleri açıklayan güzel bir örnek.
*Efruz Bey, her biri ötekini bütünleyen, ama hepsi de kendi içinde bir bütün oluşturan bölümlere dayalı roman tekniğine uygun olarak yazılmış olup edebiyatımızda ilklerden.
*İleri ‘ye göre Dudaktan Kalbe ilk sanatkar roman sayılabilir.
*Reşat Nuri’nin birçok romanında toplumsal sorunları eşine az rastlanılacak bir ustalıkta deştiğini ve roman sınırlarını zorladığını ifade etmiş İleri.
*İleri, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu ‘nun, Peyami Safa ‘nın öz yaşam öyküsünden yola çıktığını uslüp incelikleriyle dolu kuşaklar boyunca izler bırakmış bir roman olduğunu, yer yer bilinç düzleminde bilinçaltına yönelerek bilinç akışını çağrıştıran yazım tarzıyla yenilik getirdiğini ifade eder.
*Atilla İlhan; Falih Rıfkı Atay ‘ın yazılarını gençlere yaşam boyu salık verir. ‘Roman’ adlı romanı alışılagelmiş kurallara uymayan yeniliklerle dönemini etkilemiş, yankı uyandırmıştır.
*Sermet Muhtar Alus ‘un dilinin İstanbul Türkçesinin bütün dağarcığıyla yüklü olduğu, fakat günümüzde artık anılmayan bir yazar olduğu.
*Tanpınar, Sinekli Bakkal romanını bir geçmiş zaman rüyası diye nitelendirirken, dönemin bazı eleştirmenleri ise batı okuruna egzotik görünme kaygısıyla Doğu ‘nun abartılarak anlatıldığını aynı zamanda yazarın roman kişilerinin kimliğine bürünemeyip kendi duygu ve düşünüşünü yansıttığını ileri sürmüşlerdir.
*Selim İleri dünya edebiyatında Dostoyevski ‘nin Ecinniler adlı eserinin birçok yönden incelenmesine rağmen aynı karmaşadaki İçimizdeki Şeytan ‘nın gölgede kalışına anlam verememiş ve kaygı verici bulmuş.
*Kemal Bilbaşar ‘ın Denizler Çağrışı adlı eserinde eşsiz ruh çözümlemelerine yer verdiğini daha çok okuyup irdelenmeyi hak eden gizli bir başyapıt olduğunu dile getirmiş İleri.
*Kerime Nadir Gelinlik Kız adlı eserinin sayılı feminist romanlarından biri ve ilklerinden olduğu
*Peride Celal ‘in edebiyatımızda roman yazılış yöntemlerine değinen ilk yazarlardan biri olduğu.
*Sait Faik ‘in Havada Bulut eserini roman taslağına benzeten eleştirmenler olsa da birbirine bağlı zincirleme 13 hikayeden oluştuğunu dahası yazma sanatı üzerine düşünülmüş bir eser olduğunu.
*Rahmet Yolları Kesti ‘nin İnce Memed ‘e antitez olarak gösterildiği çarpıcı kurulukta bir anlatım ile efsaneleşmiş kahramanların olumsuz yönleriyle sefil bir görünüm çizilerek İnce Memed ‘in tam zıttında durduğu ifade edilir.
*İleri ‘ye göre Saatleri Ayarlama Enstitüsü için; ağırbaşlı, hüzünlü, yaslar kuşanmış Tanpınar ‘ı kara alaylarla donanmış, taşlamacı hatta ‘anarşist’ Tanpınar ‘a dönüştürür.
*İleri, diktacı düzenin kara eleştirisi olan Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı ‘na sonsuz bir hayranlık duyduğunu dile getiriyor
*Bilgiçlikler, malumatfuruşluklarla donanmış kara alayı, esere ustaca yedirilmiş o kara alay bile Tutunamayanlar ‘ın hüznünü silemedi der İleri.
*Anayurt Oteli ‘ni Matmazel Noraliya ‘nın Koltuğu ‘ndan esinlenmekte, hatta sahneler aşırmakla suçladığından bahseden Selim İleri yıllar sonra bu eleştirisini ‘beni öylesine etkilemiş öylesine sarsmıştı ki, belki bu ‘müthiş’ romanından kurtulmak istiyordum’ diyerek açıklamaya çalışır. Kurgu ve mimarisi açısından bir baş yapıt olarak gördüğünü söyler.
*Tüm yapıtlarını okuduğumuzda Atay ‘ın tiyatro sanatına özel bir önem verdiğini saptarız. Romanlarında, öykülerinde, yarım kalan çalışmalarında tiyatro sanatından iz düşümlere mutlaka rastlanır.
*Füruzan ‘nın 47 ‘liler adlı eserinin Erzurum yaşantılarına açılmış sayfaları bir Dostoyevski başarısıdır der İleri
*Ferit Edgü ‘nün Kimse adlı eseri, yazmak, anlatmak edimi üzerinde durur, bu edimi eser boyunca kurcalar. Bu açıdan bir ilktir.
Tüm bu upuzun bilgiler ve değerlendirmeler ışığında biz neden bu kitabı okumalıyız diye soracak olursanız bence; yeni kitaplarla tanışmak, Türk Edebiyatı için döneminde ses getirmiş yenilikçi yazar ve kitaplara kısa bir bakış atmak, İleri ‘nin naif, yapıcı, donanımlı üslubuyla yorumladığı kitaplardan bilgiler okumak, edebiyat eleştirmenlerinin değerli görüşlerini referans alarak; Türk Edebiyatından 230 roman içinde kendinize yakın bulduğunuz eserlerden oluşan bir kitap listesi oluşturmak için okuyabilirsiniz. Her edebiyat öğrencisinin başucu kitapları arasında yer almaya değer bir eser.
Tabi kocaman bir teşekkür 
Turhan Yıldırım ‘a. Bu değerli eseri okumamı tavsiye ettiğin için teşekkür ederim arkadaşım.
Keyifli okumalar..
··
2,488 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.