Kılı kırk yarmak
... bu isyanın ideolojisini teşkil eden heterodoks İslâm hakkında ne söyleyebiliriz? Hangi kaynaklardan yararlanabiliriz? Bir defa hemen belirtelim ki, eğer bugün elimizde Babaîler tarafından kaleme alınmış kaynaklar bulunsaydı, böyle bir problemimiz olmayacaktı. Lakin bu yazılı kaynaklar belki hiçbir zaman olmadı. Üstelik ortaçağlar Anadolusu'nda güçlü bir şifahî din geleneğinin hüküm sürdüğü, okuma yazmanın pek bilinmediği konar-göçer bir toplumda, böyle teolojik kaynakların kaleme alınabileceğini varsaymak imkânsıza yakın derecede zordur.
Şu var ki, bu kaynaklar o zaman belki yazılmadılar ama, daha sonra, XV. yüzyılda, Babaîlerin bütün geleneklerine vâris olan Rum Abdalları, Kalenderîler (sonraki isimleriyle Bektaşîler), Babaîler arasında mevcut inançların menkabeler, deyişler, nefesler halinde ifade edilmiş biçimlerini toplayıp kaleme aldılar ve bize kadar ulaştırdılar. Ama bugün Alevî-Bektaşî muhitlerinde itibar gördüğü için Bektaşî menakıbnameleri veya Bektaşî nefesleri, Alevî deyişleri diye adlandırdığımız bu eserlere biz "Babaî şeyhlerinin post mortem eserleri" diyebiliriz. Çünkü sözü geçen menkabeleri toplamak suretiyle menakıbnme veya velâyetname denilen bu kompilasyonların çoğu anonim olan yazarları, Alevî ve Bektaşî ozan, dede ve babaları, bunlarda ifade edilen inançları kendileri birden yaratıvermediler, kökleri uzun bir geleneğin kendilerine intikal etmiş ürünleri olarak yazıya geçirdiler veya terennüm ettiler.
Bunlarda yer alan inançlar, gelişmiş yerleşik bir toplumun yazılı teolojisi gibi sistematize edilmiş, dogmalar haline getirilmiş değillerdi; söz konusu zümrelerin İslâm anlayışının karakteristiği olan sûfiliğin kalıplarına dökülmüşlerdi.
İşte bunları analiz etmek suretiyle, Babaîler isyanına katılan Türkmen zümrelerinin ve onları yöneten şeyhlerin inançlarını, dolayısıyla heterodoks Türkmen inançlarını gerçeğe oldukça yakın bir biçimde tahmin edebilmek mümkündür.(4)
4 - Böyle bir çalışma, yedi adet Bektâşi menakıbnâmesi üzerinde tarafımızdan vaktiyle gerçekleştirilmeye çalışılmıştı (bk. Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul 1983, Enderun Kitabevi. Bu çalışma daha sonra Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri adıyla İletişim yayınları tarafından defalarca basılmıştır.) Babaîler İsyanı'nın ilk baskısının yayımlanmasından sonra, Babaîlerin inanç yapıları hakkında bu analiz metoduyla yaklaşık bir fikir edinilebileceği kanaati bizde hasıl olmuş, bu araştırma o maksatla yapılmıştı. Bu kanaatimizi bugün de aynen muhafaza etmekteyiz.
Sayfa 101 - Dergah Yayınevi, 9. Baskı Kasım 2020, İSYANIN İDEOLOJİSİ: MEHDİCİ (MESİYANİK), BAĞDAŞTIRMACI (SENKRETİK) VE MİSTİK HETERODOKS İSLÂM
143 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.