Farabi, Samaniler devleti döneminde önemli bir kültür merkezi olan Farab da ilk eğitimini almıştır ve o; Buhara, Semerkand, Merv ve Bağdat taki ilim ve kültür merkezlerinde ve Şam, Halep ve Mısır’da bulunmak üzere de seyahatlere çıkan, “ikinci muallim” lakabı bulunan Türk filozofudur. İlim yolculuklarında faydalandığı alimlerden misal olarak da (Hristiyanların 4. konsilinde aforoz edilen -İsa, iki tabiatlı dedikleri için) Matta b. Yunus Nesturi nin Cundişapurda, iliminden de faydalanmıştır. Bu yolculuklarda özellikle Aristo mantığı üzerine çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda yeni Platonculuğun kurucusu Plotinos’un düşünceleri bağlamında da eklektik bir sistem kurmuş ve ayrıca da Kindi’nin düşüncelerini de hayata geçirmiştir. Klasik bibliyografya kitapları yazmış, şerhlerinde de üstün başarı göstermiş ve döneminin bütün felsefi problemleriyle ilgilenmiştir. “İhsaul ulum” adlı eserinde ilimleri beş ana başlık altında toplamıştır: Dil, mantık, öğretme ilimleri, fizik ve metafizik, medeni ilimler. Onun için Aristo’nun “Kitabu Nefs” eserini okumaya doyamadığı, söylenmektedir. Aristonun mantık eserlerine şerhler hazırlamış ve en büyük başarısı, mantık alanında gerçekleşmiştir. Aristo nun boşluk hakkındaki düşüncelerini eleştirmiş ve doğadaki boşluğu kabul etmemiştir. İslam dünyasında yazılan bütün mantık kitapları, onun kavramlar ve hükümler şeklindeki tasnifine göre düzenlenmiştir. Bilginin kaynağının, Aristo nun düşündüğü gibi duyular olduğunu savunup Platon’un doğuştan bilgi teorisini reddetmiştir. Politik felsefeye katkısı olan “Erdemli Devlet” eserinde Tanrı dan başlayarak en alt tabakaya kadar bir evren şeması çizmiştir: Tanrı (ilk sebep), ay küresinin üstündeki gök cisimlerinin akılları, faal akıl (ilham) ve gök cisimleri, nefis, suret ve form. Kainatın, aşkın olan Allah tan irade dışı ve zorunlu olarak çıkarak (sudur) meydana geldiğini düşünmektedir. “Meanil akl” eserinde aklı; ameli ve nazari olarak iki kısma ayırmıştır. Nazari akılın kısımları: güç ve fiil halinde ve insanın ulaşabileceği en yüksek seviye olan müstefad akıldır(faal akıla ulaşma imkanında). Faal akıl ve müstefad aklın irtibatıyla nübüvvet durumu da ortaya çıkmıştır ve bu tezi; ibn Rüşd, İbni Sina, İbn Meymun, Albertus Magnus ve Spinoza gibi düşünürleri etkilemiştir. Farabi’ye göre mutluluk, doğrudan bir amaç olup elde edildiğinde başka hiçbir şeye ihtiyaç kalınmaz. Ona göre faziletler ise nazari, fikri, ahlaki ve amelidir. Toplum görüşlerini Platon dan, varlık anlayışı hususlarını ise Aristo dan almıştır. Onun için ontolojik, biyoorganik, fıtrat ve adalet teorileri de önem taşır. Kitap, Farabi’nin eserlerini niteliklerine ve konularına göre sınıflandırmıştır. Kendisinin mantık disiplini üzerine elde ettiği beş yönteme göre; bilimin yöntemi olan kanıtlamayla kesin bilgiye, felsefenin yöntemi olan diyalektik ile güçlü kanıya, sofistik yöntem ile dil oyununa ve yanıltıcı bilgiye, retorik yöntem ile ikna edici bilgiye, şiir yöntemi ile de imgelemeci bilgiye ulaşmıştır. Geometri, astronomi ve müzik alanlarında da çalışmalar yapmıştır. Özellikle Eukleides’in Elementler eserinin şerhini yaparak geometri felsefesini gerçekleştirmiştir. Kitapta İslam dünyasında gerçekleştirilen bilimsel araştırmaların, 8. ve 12. yy arasında bütün bilim dallarına yaptığı katkılardan ve daha sonra Osmanlı Devleti’ndeki bilimsel gelişmelerin ortadan kalkmasıyla ilgili süreçten de bahsedilmiştir.Bu bozulmanın özellikle Emeviler-Abbasiler ve Sünniler ve Şiiler gibi güçlerin çatışmalarından doğan politik istikrarsızlığın paralel seyrinden kaynaklandığına değinilmiştir. Ve Farabi nin kısa da olsa başka filozoflarla ve Türklükle ilgili bağlantılarına değinilmiştir. Sonuç olarak; eserin başında özellikle belirtildiği üzere çok derinlemesine olmasa da Farabi nin katkılarından çeşitli yönlerden bahsedilmiştir ve Farabi’nin Türk dünyasında felsefe ve bilim zihniyetinin yayılmasını ve faaliyet kazanmasını sağlayacak kültürel bir miras bırakmış olması, kendini belli eden bir gerçektir.

FarabiHüseyin Gazi Topdemir · Say Yayınları · 20175 okunma

·

370 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

ozden79