Kitapta binlerce yıllık bir geçmişe sahip İran coğrafya itibariyle Irak, Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Afganistan ve Pakistan ile komşudur. Türkiye nasıl Ortadoğu'dan Avrupa'ya açılan bir kapı ise İran'da Ortadoğu'dan Asya'ya açılan bir kapıdır. Bu önemli coğrafya tarih boyunca hep güçlü devletler arasında mücadele sahası olmuştur. İran'da kurulan devletler arasında Elamlar, Medler, Persler, Selevkoslar, Partlar, Sasaniler, Emeviler, Abbasiler, Büveyhiler, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Harezmşahlar, Moğollar, İlhanlılar, Timur Hanedanlığı, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler, Afganlılar, Afşar hanedanlığı, Zendliler, Kaçar Hanedanlığı, Pehlevi Hanedanlığı ve şuan da devam eden İran İslam Cumhuriyeti bulunmaktadır. İran'ın etnik yapı olarak Farslar, Türkler, Kürtler, Araplar, Beluclar, Ermeniler, Tacikler, Peştunlar gibi çok çeşitli bir etnik yapısı vardır. Kaçar hanedanlığının yönetime gelmesi pek sıkıntılı bir zamanda gerçekleşmişti 1747'de Nadir Şah ölmüş ve İran iktidar mücadelelerine sahne olmuştur. İran'da yönetimde kalıcı bir hanedan olmadığı için güçlü olan aşiret veya sülale başa geçebiliyordu. Kaçar Hanedanı'da güçlü olduğu için başa geçmeyi başarmıştı. İran ve Osmanlı tarih boyunca hep savaşan iki devlet olmuştur. Bu savaşlar Kaçar Hanedanlığı döneminde de sürmüştür. Bu savaşın en önemli sebeplerinden biri Din diğeri ise bölge çıkarları olmuştur. İran'da komşusu Osmanlı gibi İngiliz, Rus devletleri arasında nüfuz mücadelesi alanı olmuştur. İngiltere Hindistan sömürgesine rahat ulaşmak için güçlü bir İran istemiyordu. Rusya ise Hint Okyanusu'na ulaşmak için sürekli tacizlerde bulunup savaş çıkartıyor ve bazı yerleri işgal ediyordu. İran tarihinde de Osmanlı'da olduğu gibi ülkeyi bu kötü durumdan kurtarmak için girişimler yapan Şah'lar vardı bunlardan biri Nasırüddin Şah kendisi Avrupa seyahatine çıkıp Petersburg ardından Berlin oradan İspanya daha sonra Brüksel sonrasında ise Londra ve Paris'e gidip buralarda incelemelerde bulunmuştur. Ve geri döndüğünde burada gördüğü teknolojik gelişmelerden bazılarını uygulamıştır. Kaçar döneminden sonra Zend ve Pehlevi hanedanlığı gelmiştir. Son Kaçar Şahı Ahmed bir darbeyle 1925 yılında ülkeyi terk etmiş 130 yıllık Kaçar Hanedanlığı yerine Rıza Şah'ın kurduğu Pehlevi Hanedanlığı gelmiştir. Rıza Şah 1941'e kadar İran tahtında kaldı daha sonra ise oğlu Muhammed Rıza Şaha tahtı devretti. Çünkü kanser hastasıydı ve tahtı bıraktıktan kısa süre sonra öldü. Muhammed Rıza Şah döneminin en önemli gelişmesi İran petrollerinin millileştirilmesi olmuştur bu da 1953 yılında Başbakan Musaddık tarafından yapılmıştır. İran petrollerini bu döneme kadar İngiltere çıkarıp %16'sını İran'a verip geri kalanını götürüyorlardı bu bir süre sonra İran'a batmaya başlayınca petroller millileştirildi. Muhammed Rıza Şah 1979 yılına kadar ülkeyi baskıcı bir şekilde yönetti. 1979 yılına gelindiğinde ise Musevi Humeyni liderliğinde İslam Devrimi yapılıp İran İslam Cumhuriyeti kuruldu ve Şah ülkeyi terk etti. Bu darbenin sebebi halkın yoksulluğu gelir dağılımındaki eşitsizlik ve ülke çapında uygulanan baskılar olmuştur. Bir süre sonra halk Şah'ı istememeye başlamıştır. Bu dönemde de Humeyni Şah'ı ve hükümeti eleştirine yazılar yazmaktaydı ve ona kurtarıcı gözüyle bakılıyordu. Ve sonunda beklenen devrim gerçekleşti. Mollalar başa gelince ulema yönetimde en başa geldi. Bütün Şii cemaatin kendisini dini yaşamda taklit edeceği Humeyni başa geçti. Humeyni 1989'da ölünce yerine Ali Hamaney geçti İran İslam Cumhuriyetinde bürokraside en üstte Ayetullah'lar vardır. Cumhurbaşkanı ve Başbakan protokolde ondan sonra gelir. Alınan kararların dine uyma zorunluluğu vardır. Bunlardan sonra ise kitap İran devletinin kültürel, sosyal, demografik, etnik yapısına değinip bitiriliyor. Güzel bir kitaptı ilgilenen arkadaşlara tavsiye ederim.

Modern İran TarihiOsman Karacan · Selenge Yayınları · 20211 okunma

·

56 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

kadir sonsöz