Schopenhauer'dan Felsefi-Edebi Eklemeler
Parerga ve Paralipomena birinci cildiyle beraber Schopenhauer'ı popülerleştiren düşünceleri içerir. Türkiye'de yayınevleri bu iki ciltte yer alan bir-birkaç bölümü çıkarıp müstakil kitap olarak basmaktaydılar. Artık bütün haliyle ve farklı çevirilerle Türkçe olarak okunabilir olması Schopenhauer'ın felsefesini makul değerlendirmeye de katkı sağlayacaktır.
Bu eser adından anlaşılacağı gibi Schopenhauer'ın felsefesine ekler ve açıklamalar içermektedir. Yani ima edilen asıl felsefi düşünceler İsteme ve Tasavvur Olarak Dünya(Birinci Cilt)(Doğu Batı), Doğadaki İsteme Üzerine (Doğu Batı), Yeterli Temel İlkesinin Dörtlü Kökü Üzerine (Doğu Batı), İstemenin Özgürlüğü Üzerine (Fol) kitaplarında açıklanmaktadır.
Ekler ve açıklamalar ifadesi bu yapıt özelinde kesinlikle özensizliğe işaret gibi algılanmamalıdır. Schopenhauer'ın yazarlık ve üslup üzerine ne kadar sıkı çalıştığını unutmamak gerekir ve Schopenhauer özensiz bir yazının işaret edeceği bir kişiliği asla kabul etmeyecektir. Bu anlamda felsefi ve edebi olarak eserin yüksek beklentileri karşılayacağı söylenebilir.
Eserin içeriği, son bölümdeki, -ihtiyat belirtilerek- yazar-okur arasındaki özel bir mesele olarak anlaşılması istenen şiirlerle beraber 32 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler kimileri uzun felsefi-edebi denemelerden oluşur. Denemeler konunun bütüncül açıklamaları konusunda yukarıda işaret ettiğim eserlere yönlendirir.
Not: Kitapta Wille kavramı "irade" diye çevrilmektedir; "irade" yerine "istenç" veya "isteme" kelimelerini koyarak okuyabilirsiniz. Çünkü bu kavramı bilinçli-özgür istençli olmak manasındaki Türkçe "irade" kavramıyla karşılamak problemlidir. Schopenhauer'da Wille, içimize bakarak anlayabileceğimiz isteme halidir bu isteme ve yaşam istencinin doğrudan özgür isteme ile ilişkilendirilmesi problemlidir.
Eser bölümlerinin okuma sırası istenildiği gibi takip edilebilir. Sonraki satırlarda her bölüm için okumaya teşvik edici cümleler eklemek istiyorum:
1.Felsefe ve Metodu Hakkında: Bu bölümde Schopenhauer felsefesinin mistik aydınlanmadan daha ziyade aklı temel alan, 17. 18. yüzyılda ortaya çıkan Aydınlanma'ya daha yakın olduğunu tespit etmek mümkündür. Bunun aksine A.Cevizci gibi felsefe tarihçileri ise onun Aydınlanma'nın karşısında olduğu kanaatindedirler.
2. Mantık ve Diyalektik Üzerine: Schopenhauer'ın eristik(didişmeci) diyalektik dediği, bilincinde olmadan başvurduğumuz düşünce hilelerini içerir. Daha geniş açıklama için Ülkü Hıncal'ın çevirdiği Eristik Diyalektik'e(Sel) bakılabilir.
3. Entelekt Üzerine Düşünceler: Önemli uzun denemelerden biridir; zaman ve mekân, Kant felsefesine dair açıklamalar içerir. Schopenhauer kendine özgü bir Kantçı olarak değerlendirilebilir. Zaten kendisi de Kant'a bağlandığını açıkça ifade eder.
4. Kendinde Şeylerin ve Tezahürlerin Tezatlığı Üzerine Bazı Gözlemler: Önceki bölümün devamı sayılabilir. Kant'ta Fenomen ve Numen olan Schopenhauer'da Tasavvur ve İsteme'dir. Schopenhauer Numen'e dair ipucunu kendi içimize bakarak istenç olarak tecrübe ettiğimizi düşünür.
5. Panteizm Hakkında Birkaç Söz: 15. bölüm olan Din Hakkında ile birlikte değerlendirilebilir. (3 s.)
6. Tabiat Bilimi ve Felsefesi Üzerine: Uzun bölümlerden biridir. Işık, kozmogoni, insan ırkının kökeni, insan bedeni, insan hayvan karşılaştırması gibi konuları içerir. Daha geniş bilgi için Doğadaki İsteme Üzerine (Bu eserdeki önsöz de şahanedir.) adlı eserini öneririm.
7. Renk Öğretisi Üzerine: Schopenhauer'ın övgüyle bahsettiği kendi renk teorisinde Newton'un renk teorisinin geçersiz olduğunu ve Goethe'nin renklere dair düşüncelerinin doğru olduğunu açıklamaktadır. Kendi teorisinin bir bölümünün intihale (düşünce hırsızlığı) uğradığından yakınır.
8. Etik Üzerine: Schopenhauer etiğinin özü tek bir Budist özdeyiş ve onun imalarıyla açıklanabilir: ...
9. Hukuk Öğretisi ve Politika Üzerine: İnsanın ve kalabalıkların mahiyeti üzerinden yönetim sistemine değinilmektedir. Yahudiliğin milliyet ile ilişkiside ele alınmaktadır.
10. Hakiki Varlığımızın Ölüm Tarafından Tahrip Edilmezliği Üzerine Öğreti: Harika bir başlık olduğunu belirtmem gerekiyor. İçeriği ise biraz gerçek biraz muamma...
11. Varoluşun Değersizliği Öğretisi Üzerine Bazı Ekler: Sonraki bölüm ile birlikte Schopenbauer'ın meşhur kötümserliğini sergiler.
12. Hayatın Istırabı Öğretisi Üzerine Bazı Ekler: Kötümserliğinin amacına da değindiği bu bölümün daha iyi anlaşılması için birinci ciltteki Yaşam Bilgeliği Üzerine Aforizmalar dikkate alınmalıdır.
13. İntihar Hakkında: İntihar hakkında. (3 s.)
14. Hayat İradesi Öğretisinin Kabulü ve Reddi Üzerine Ekler: Kadınlara dair bilinen istenmedik tutumun aksine bir düşünce içerir. Aşağı yukarı kimse bu düşüncesini bilmez yahut dile getirmez. Bu bölümün konusu ancak İsteme ve Tasavvur Olarak Dünya ile açıklığa kavuşabilir. Schopenhauer'ın zor anlaşılan ve kabullenilen meselelerindendir.
15. Din Hakkında: Özenle yazılmış uzun bir diyalog içerir. Semavi dinlere karşı olumsuz tutumunu yansıtır. Ateist dinlere karşı ise daha olumludur. Upanişadların yeri ise ayrıdır. (Bu konuyla alakalı bir makale hazırlıyorum.)
16. Sanskrit Literatürü Üzerine Düşünceler: Schopenhauer metinlerinin önemli özelliklerinden biri ele alınan konuda ciddi kaynaklara yönlendirmelerin bolluğudur. Filozof, adeta bu konuda ciddi olarak çalıştığını ve okumalar yaptığını delillendirmek ister. Bunun yanı sıra diğer bölümlerde de görüleceği üzere harika alıntılar yapar.
17. Bazı Arkeolojik İncelemeler: Yunanlılar üzerine. (3 s.)
18. Bazı Mitolojik İncelemeler: Yunan mitleri üzerine yorumlar içerir. Bölümün son sayfasında "istencin reddi" öğretisinin anlaşılması için önemli bir ifade barındırır: Arzulananların artık bilinçli bir şekilde arzulanması.
19. Güzelin ve Estetiğin Metafiziği Üzerine: Schopenhauer felsefesinin özgün yönlerinden biri onun sanat üzerine olan değerlendirmeleridir. Filozof için müzik bilhassa önemli ve değerlidir.
20. Yargı, Eleştiri, Takdir ve Şöhret Hakkında: Önceki bölümün devamı sayılabilir. Müzik, deha, değerli eserlerin kaderi gibi meseleler üzerine düşünceleri içerir. 
Georg Wilhelm Friedrich Hegel felsefesi hakkında hakaretamiz ifadeleri de içermektedir. Hegel, dönemin üniversite felsefesi ve teizmi onaylayıp yeni kılıklarla felsefe yerine koyma çabaları Schopenhauer tarafından şiddetle reddedilir.
21. Bilgin ve Bilginlik Hakkında: Schopenhauer doğrudan felsefeyi ve hakikatin amaç olarak kabul edilmesini konu edindiğinde bana her zaman özel bir ton kullanıyor gibi geliyor. Diğer eserlerine yazdığı önsözlerde bu tonu sanıyorum ayırt edebiliriz.
22. Bizzat Düşünmek: Schopenhauer kitapların dünyasıyla yakın başka bir dünyaya işaret ediyor.
23. Yazarlık ve Üslup Hakkında: Schopenhauer'ın yazarlık, Almanca ve bildiği diğer diller (Çok iyi derecerede Latince ve Fransızca, İngilizce ve sanıyorum Yunanca) üzerine ehliyetini ve yetkinliğini delillendiriyor. Yazarlara ve okurlara önemli tavsiyeler veriyor.
24. Okuma ve Kitaplar Hakkında: Önceki bölümle birlikte değerlendirilebilir.
25. Dil ve Kelimeler Hakkında: Önceki bölümle birlikte değerlendirilebilir.
26. Psikoloji Hakkında Görüşler: Pişmanlık, hiddet, huysuzluk, nefret, küçümseme, tevazu, gülümseme, terbiye, riya, sevinç, keder, kanaat, sabır, intikam, ümit, gibi konular işlenir. Filozof burada insan hayatının dünyaya dönük olması ideaya/düşünsel ruhi zevklere dönük olmamasından hayıflanır.
27. Kadınlar Hakkında: Meşhur, kadın düşmanı olarak addedildiği düşünceleri içerir.
28. Eğitim Hakkında: Çocuğun dünya ile tanıştırılması ve dünyada ne olup bittiğinin ona öğretilmesinin önceliğini vurgulamaktadır.
29. Fizyonomi Üzerine: Yüzlerimizin çok şey anlattığı düşüncesi işlenmektedir.
30. Ses ve Gürültü Hakkında: Filozofumuz gürültüden yakınıyor; bileğiyle çalışanlar ve beyniyle çalışanlar ayrımı üzerinden aslında beklendik bir şekilde yorumluyor.
31. Meseleler, Mukayeseler ve Fabllar: Schopenhauer felsefesini açıklayan birkaç fabl içeriyor.
[32] Birkaç Şiir: Şiirlerden önce bir açıklama getirilmiş. Bu açıklama Schopenhauer ile okuru arasında özel bir bağ sağlayan hoş bir açıklama olmuş. Şiirleri aslında Almancasıyla birlikte takip etmek gerekir çünkü Schopenhauer şiirin çevrilmesine pek sıcak bakmaz. Şiirlerde özellikle güneş ve aydınlanma imgesi göze çarpıyor. Şiirlerde İsteme ve Tasavvur ayrımının ve bu felsefenin kimi unsurlarının sembollendiği söylenebilir.
"Kısacası bu cilt Schopenhauer'ın felsefi sistemine çeşitli yönlerden bakış sağladığı gibi onun felsefi konular dışındaki düşüncelerini de fevkalade edebî bir maharet ve üslupla okuyucularına sunmaktadır." Schopenhauer Cemiyeti Başkanı Matthiaa Koẞler [Önsözden)
·
141 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.