Okulsuz Toplum!a geçmeden önce yazarı https://1000kitap.com/yazar/Ivan-Illich'e kısaca bir göz atmakta fayda var. Hırvat bir babanın ve Seferat-Yahudi bir annenin çocuğu olarak dünyaya gelen Ivan Illich, Avusturyalı bir filozof ve toplum eleştirmeni. Hayatı boyunca pek çok farklı ülkede ikamet etmiş. Bunların başlıcaları İtalya, Vatikan, Avusturya, Porto Riko, Meksika ve Almanya. Ayrıca çeşitli vesilelerle pek çok farklı ülkede de bulunmuş ve dolayısıyla on civarında dil biliyor. Histoloji, Kristalografi, teoloji, felsefe, eğitim gibi çok farklı disiplinlerde akademik faaliyetlerde bulunmuş. Kısacası tam anlamıyla çok renkli, çok dilli ve multi-disipliner bir şahsiyet. Böyle bir kişilik de haliyle statükocu ve tek-tip yurttaş yetiştirilmesini öngören yaklaşımların tamamiyle karşısında olmuş.
Kitaba gelince, Ivan Illich bu çalışmasında özet olarak;
- Okulun ve zorunlu eğitim programlarının bireylerin eğitim yaşantısında katkı sağlamaktan ziyade kısıtlayıcı olduğunu ve toplumu kutuplaştırdığını,
- Devlet bütçesiyle dahi karşılanamayacak bir maliyete neden olduğunu,
- Mevcut sistemin sadece sertifika almaya yönelik olduğunu ancak pratikte etkin ve yetenek kazandırıcı olmaktan uzak olduğunu,
- Bu haliyle mevcut eğitim programlarının sadece tüketime dayalı bir profil yetiştirdiğini,
- Dolayısıyla sadece eğitim alanında değil yaşamın her alanında "okulsuzlaştırma"ya gidilmesinin kaçınılamaz ve ertelenemez bir zorunluluk olduğunu savunmakta ve,
Mevcut eğitim sistemine alternatif olarak ise;
- Eğitim kurumlarının devletten bağımsız haline getirilmesini,
- Öğrenmeyi öğrenmenin esas alınmasını
- Öğrenme ağlarının yaygın biçimde hayata geçirilmesini önermekte.
2020 yılından itibaren dünyayı etkisi altına alan ve Uzaktan Eğitim'in ön plana çıktığı pandemi döneminde eğitim ve öğretimin sürdürülebilirliğinin sağlanmasına yönelik olarak alınan tedbirler düşünüldüğünde, yazarın 50 yıl önce çok yerinde bir öneride bulunduğu söylenebilir.
Kitap 1971 yılında yayımlanmış, okuduğum baskı ise ilk olarak 1985 yılında Türkçe'ye çevrilerek okurla buluşturulmuş. Yazarın tespit ettiği sorunlar ve öneriler daha çok ABD ve latin Amerika ülkelerine yönelik. Bu nedenle gerek orijinal basımın hedef kitlesi, gerekse Türkçeye çevrildiği zaman dilimi dikkate alındığında, Okulsuz Toplum'un okuyucuyu zorlayan bir içeriği ve dili mevcut.
Yazarın sorun olarak ifade ettikleri gerçekten önemli ve üzerinde dikkatle düşünmeyi gerektiren hususlar. Ancak çözüm önerileri, Karl Popper'in ön gördüğü Açık Toplumlar dışında, ütopyanın ötesine geçmekten uzak görünmekte. Eleştirel düşüncenin kınamadan ibaret görüldüğü, insanların (bilhassa kadın ve çocukların) sosyal çevre ve aile ortamlarına göre eğitim kurumlarında dolaylı ve nisbi olarak daha güvenlikte bulunduğu, ideolojik kodların yoğun biçimde baskın olduğu toplumlarda bu önerileri hayata geçirmenin neredeyse imkânsız olduğunu söylemek mümkün.
Bunun yerine kısa vadede mevcut eğitim / öğretim yapılanmasının olabildiğince iyileştirilmesi daha makul gibi. Tabi bu iyileştirmeye yönelik adımların atılıp atılmayacağı ya da ne kadar sağlıklı biçimde atılacağı, ülke yönetimlerinin ideolojiden ve tek-tip yurttaş yetiştirme eğiliminden ne kadar bağımsız olduğu ya da olabildiği ile de ilgili.
Sonuç olarak Ivan Illich'in Okulsuz Toplum'da ortaya koyduğu çözümler her ne kadar kısa vadede gerçekçi görünmese de, bu tür ezber bozan yaklaşımların en azından eğitimcilerin ve karar vericilerin gündemine girmesi de iyi bir başlangıç sayılabilir. Yazarın öne sürdüğü savların ve ortaya koyduğu önerilerin tamamen doğru olduğunu iddia edemem ancak en azından tartışılmaya değer olduğunu ifade edebilirim.
Bu bağlamda, konuyla ilgilenen okurlara
