Rotterdamlı Erasmus İncelemesi
Tarafsızlığın Dayanılmaz Ağırlığı
Bu kitap hakkında yazacak çok şey var. Kendimi serbest bıraksam sayfalarca inceleme yazabilirim ama kimseyi okurken bunaltmamak için incelememi kısaltmaya çalışacağım.
Öncelikle neden 
Stefan Zweig bir 
Desiderius Erasmus biyografisi yazmıştır sorusunu sormak gerek. Bunun birçok sebebi var. Öncelikle bir hümanist olduğu için Zweig’ın Desiderius Erasmus’a büyük bir sempatisi var. Ayrıca Desiderius Erasmus Zweig’ın düşünsel yolculuğu için bir fener görevi de görmektedir. Bu açıdan bu kitabın kaleme alınması bir ustaya saygı amacı da barındırmaktadır. İkincisi ise politik bir sebeptir. Naziler iktidara yürümektedir, Stefan Zweig da bu politik yükselişin Avrupa’ya nelere mal olacağını sezmiştir. Bu sebeple tüm Avrupa’ya bir uyarı niteliğinde bu kitabı kaleme almıştır. Keza Desiderius Erasmus demek hümanizm, açık fikirlilik, bağnazlık karşıtlığı demektir. Şiddetin ve baskının her türlüsüne karşıdır. Gerçek Avrupa Desiderius Erasmus’un yoludur, uyumun, saygının, birlikte yaşamanın yoludur ilkesini tüm Avrupa’ya hatırlatmak istemiştir Stefan Zweig .
Kimdir Erasmus 15 ve 16. Yüzyıllarda yaşamış bir düşünce insanıdır. Diğer meslektaşlarından daha şanslıdır çünkü bir düşünce insanı olmasına rağmen her kesim tarafından sevilen, saygı duyulan bir isimdir. Bu sevgi ve saygı kuşkusuz Erasmus’un ince, naif ve hiçbir fikri aşağılamayan kişiliğinden kaynaklanmaktadır. Tam bir bağımsızlık yanlısıdır. Kimseye taraf olmaz. Zira Erasmus ve onun felsefesi olan hümanizme göre; kişi kendini hiçbir düşünceye adamamalıdır. Çünkü bütün düşünceler hegemonya kurmak ister. Hayattaki en hakiki gerçek; bağımsız düşüncedir. Amacı tüm Avrupa’nın birleşmesidir. Ancak bunu Napolyon gibi kılıç yoluyla değil kalem yoluyla yapmak istemektedir. Bu sebeple yüzyıllar sonra oluşan Avrupa Birliği’nin sembolü Desiderius Erasmus ’tur. Onun fikirleri ile kurulmuştur diyebiliriz. Tabi Avrupa’nın Erasmus’un yolunda ilerlemesi için daha bir çok acı çekmesi gerekmektedir, sayısız din savaşı ve iki dünya savaşı gibi. felsefesi basittir Erasmus’un: “Bütün dünya, ortak bir vatandır”.
Desiderius Erasmus tam reform hareketlerinin başladığı dönemde yaşamıştır. Böyle bir düşünce insanının, adeta bir arabulucunun var olması Avrupa için bir şanstır muhakkak. Ancak burada Desiderius Erasmus ’un zaafları ortaya çıkmıştır. Zira tüm bilginliğine rağmen korkak bir yapıdadır Erasmus. Avrupa ayrılan mezhepler nedeniyle patlamaya hazır bir barut fıçısı gibidir. Protestanlık artık iyice başkaldırmış, Katolik dünyada ayrılmak istemektedir. Tabi ki Roma buna sonuna kadar karşıdır. Avrupa kan gölüne dönmek üzeredir. Tam bu sırada iki kez barış yolunu seçme fırsatı çıkar Avrupa’nın; Worms ve Augsburg Konseyleri. Her ikisin de basit bahanelerle katılmaz Desiderius Erasmus . Her kesim tarafından beklenen arabulucu rolünü üstlenmeye cesaret edemedi. Ve Avrupa gözlerinin önünde bir savaş meydanına döndü. Bu korkaklığı hem kendisinin hem de fikirlerinin sonu oldu. Artık her kesim tarafından istenmeyen, fikirlerine değer verilemeyen ve hatta alay edilen birine dönüştü. Zweig bile Erasmus’u o kadar sevmesine rağmen eleştiri oklarını atmaktan geri kalmıyor kitabında. Özellikle kritik anlarda elini taşın altına koymaması, sorumluluktan kaçması kendisine yöneltilen en büyük eleştiriler.
“Tarafsız olan, her zaman kavgaların en acımasızıyla karşı karşıya kalır. “
“Gereken zamanda gereken yerde bulunmayan ise her zaman haksız çıkar.”
Erasmus’tan bahsederken en büyük hasmı 
Martin Luther ’den bahsetmemek olmaz. Erasmus ve Luther’in fikirleri benzer olsa da karakterleri taban tabana zıttır. Stefan Zweig'ın bahsettiği şekilde: “Teşhisler aynı, yöntemler farklı.” Erasmus kalem kullanırken, Martin Luther neşter kullanarak çözüm bulmaya çalışmaktadır. Martin Luther, öfkeli, kavgacı, sözünü esirgemeyen, savaşçı ve buyurgan bir karakterken Desiderius Erasmus; sakin, kavgadan uzak duran, aklı önde tutan, hoşgörülü, ılımlı biridir. Ve hatta daha ileri gideceksek Luther cesur, gözü kara, Erasmus ise çekingen hatta korkak tabiatlıdır.
“Martin Luther bir savaş başlar başlamaz acıma ve adalet tanımayan, dev bir öfkenin tutsağı bir canavara dönüşür” S.123
Martin Luther’in en büyük avantajı halka inebilmesi, onların ağzından konuşabilmesi ve geniş halk kitlelerini peşinden sürüklemeyi becerebilmesidir. Erasmus ise halka uzaktır, halka inmeyi zaman kaybı olarak görür. Sadece eğitimli insanları kendine muhatap olarak almaktadır. Bu hem Desiderius Erasmus ’un hem de hümanizm felsefesinin en büyük yanlışıdır. Bir tür kültür aristokrasisi yaratmıştır. Bu açıdan şövalyelere benzer o zamanın hümanistleri. Sadece kılıç yerine kalem taşırlar. Ama halkı görmezden gelme de bir farkları yoktur.
Bu kitap da diğer Stefan Zweig biyografileri gibi çok iyi. Yine kitabı okurken kendinizi biyografinin kahramanının yerine koyuyorsunuz. Onunla üzülüyor onun seviniyorsunuz adeta. Bazen ona hak veriyor bazen de kızıyorsunuz.
Bir de Stefan Zweig’ın objektifliğinden bahsetmem gerek. Bir Desiderius Erasmus hayranı olmasına rağmen onu eleştirmekten de geri kalmamış. Sadece olumlu yönlerini değil olumsuz yönlerini de aktarmış. Kutsal bir varlığı değil sadece bir insanı anlattığının çok farkında, günahlarıyla, sevaplarıyla.
Kitaba başlamadan önce #171891822 incelemesini ve kitabın tercümanı rahmetli Ahmet Cemal’in önsözünü de okumanızı tavsiye ederim. Kitaba bu şekilde girmeniz daha kolay olacaktır.
··
582 views
Bu yorum görüntülenemiyor
Objektif ve faydalı bir inceleme yazısı olmuş. Elinize/kaleminize sağlık.
Stefan Zweig ın , ustam diye tabir ettiği Desiderius Erasmus un artı/eksi yönlerini tarafsızlık ilkesine bağlı kalarak biyografisini yazmış. Ona olan hayranlığını dizginleyerek objektif bir biyografi yazabilmesi, Zweig’ın yazarlığının büyüklüğüne delalettir.
Desiderius Erasmus ‘’Tanrı beni bir an önce bu çılgın dünyadan kurtarıp yanına alsın!’’ diyecek kadar hassas ruhu yıpranmıştır. Maalesef bu dünya bazı hassas insanlar için pek de uygun değil. Tıpkı 
Johann Wolfgang Von Goethe nin dediği gibi “Dünya, hassas kalpler için cehennemdir.”
Erasmus’un kendisi de tarafsız kalmaya çalışmıştır sürekli. Ancak bu onun ve fikirlerinin sonu olmuştur. Dante’nin dediği gibi “cehennemin en karanlık yerleri buhran zamanlarında tarafız kalanlara ayrılmıştır.”
yukarıdaki incelememde Erasmus'un "Bütün dünya ortak vatandır" sözüne yer vermiştim . Ancak 
Matthew Carr'ın yazdığı 
Kan ve İman eserinde okuduğum bir paragraf sebebiyle bu sözü yanlış anladığım kanaatini edindim. Zira Kan ve İman kitabının 286. sayfasında Erasmus'un sırf İspanya'da o dönemler Müslümanların ve Yahudilerin de yaşaması sebebiyle gelen daveti reddetmiş ve Thomas More'a "Non placet Hispania" yani "İspanya'yı sevmiyorum" demiştir. Gerekçe olarak da İspanyol toplumunun Yahudi ve Müslüman hainlerle kaynıyor olmasını göstermiştir. Açıkçası Erasmus bu sözleri ile beni hayal kırıklığına uğratmıştır. Merak ettiğim konu şudur: Erasmus'un Müslümanlar ve Yahudiler hakkındaki bu olumsuz düşüncesini Stefan Zweig bilmiyor olamaz. Ama neden bu gerçeği kitabına taşımayıp sümen altı etmiştir?
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.