Usta ve Margarita, Bulgakov’un Sovyet yönetimi ve Stalin eleştirilerini, inanılmaz bir hayal gücünün ürünü olduğu aşikar, gerçeküstü unsurlarla bezeyip masal tadında sunduğu muazzam bir politik hiciv ve kara mizah örneği.
İki hikaye üzerine kurulu roman. İlk hikaye, 1930’lar Moskova’sında geçiyor ve şık bir yabancı görünümüne bürünmüş Şeytan’ın bir parkta din üzerine tartışmakta olan iki yazarla karşılaşmasıyla başlıyor. Ardından, Moskova’yı ziyaret eden Şeytan’ın, Sovyet dönemi Rusya’sında birkaç gün içinde işleri nasıl karıştırdığıyla devam ediyor bu ilk hikaye. İkinci ve kitapta yazar bir karakterin (Usta) yapıtı olarak da anılan hikaye ise aslında İsa’nın son günleri ve çarmıha gerilişinin yeniden anlatımı.
Bulgakov’un hayal dünyasına hayran kalmamak mümkün değil. Tüm eleştirileri için kullandığı ve üzerine çokça düşünülüp araştırılacak ama belki yine de kimisi gizemini korumaya devam edecek sembolleri, bunları bir araya getirerek ilmek ilmek masal tadında bir alegorik hikayeyi örmesi ve -çoğu aslında tanınan simalardan esinlenerek- yarattığı karakterler müthiş. Şeytan’ın tiyatroda sergilediği Kara Büyü şovuyla düzenlediği baloyu anlatan sahneler kadar etkileyici pek az şey okumuşumdur. Stalin döneminde katledilen insanların şöminenin içinden çıkıp geldiği bir balo, mahrum kaldığı tüketim alışkanlıklarına özlem duyan insanların aniden lüks mağaza vitrinleri ile karşılaşıp çıplak terk ettikleri bir tiyatro şovu nasıl bir hayal gücünün ürünüdür? Döviz yasalarından oda kiralama uygulamasına ve sanat politikasına kadar, dönemle ilgili tüm eleştirilerini kıvrak zekasıyla bu büyüleyici masala yedirmiş Bulgakov.
Büyülü gerçekçiliğin de başyapıtlarından hatta öncülerinden kabul ediliyor Usta ve Margarita. Neredeyse koca bir yüzyıl sosyalist gerçekçi eserlerin kaleme alındığı -ki elbette sansürden sadece bunların geçebilmesi de bunda etken- Rus edebiyatında ve tabii ki dünya edebiyatında da yeri tartışılmaz eserlerden. Mutlaka okuyun.
