Yusuf Karadavi; benim ilmî derinliğine, ufkunun genişliğine, fıkıha olan vukûfiyetine hayran olduğum, severek okuduğum bir âlim. Kendisi ile tanışma kitaplarım farklı olsa da beni asıl hayran bırakan kitapları "Sünneti Anlamada Yöntem" ve "Öncelikler Fıkhı" kitapları olmuştu. Bu durumda elbette o zamanki yaşımın, bilgi seviyemin, o âna kadar okumuş olduğum kitap türlerinin de etkisi vardır. Fakat ne olursa olsun ilminden müstağni kalamayacağımız bir âlim olduğu muhakkak. Yazdığı onlarca kitap, yaptığı yüzlerce konferans, yetiştirdiği binlerce öğrencinin yanı sıra liderliğini üstlendiği pek çok uluslararası kuruluş, müctehid seviyesinde bir fakih olarak kabul edilmesi bu durumu destekliyor.
Fıkıh ilmi yeni söz söylemenin biraz daha "cesaret" gerektirdiği alanlardan olduğu için farklı söylemlerle ortaya çıkmak herkesin harcı olmuyor. Hem ciddi bir ilmî birikim gerekiyor hem de ilk dönem müctehidlerinden farklı bir hüküm belirtmek tepkilerin çoğalmasına yol açabiliyor. Aslında çok doğal ve olağan olan bu durum bizde biraz da dininin gevşetilmesi ile eşdeğer görülebiliyor. Yusuf Karadavi de bu eserinde hükmün değişmesine Kur'an, sünnet ve sahabeden delil getirdikten sonra fetvanın değişebilmesinin sebeplerini on başlık altında açıklıyor.
Önceki âlimlerin fetvanın değişmesine neden olarak gördükleri dört sebebin yanına Karadavi altı sebep daha ekliyor. Bunlar,
- Mekânın değişmesi
- Zamanın değişmesi
- Durumun değişmesi
- Örfün değişmesi
- Bilginin değişmesi
- İnsanların ihtiyacının değişmesi
- İnsanların güç ve imkânlarının değişmesi
- Sosyal, ekonomik ve siyasi durumların değişmesi
- Fikir ve görüşlerin değişmesi
- Umumu belva
Bazı maddeler daha akla yatkın gelirken bazıları sanki keyfilik içeriyormuş gibi görünse de aslında öyle olmadığını görüyoruz. Burada yer alan her madde farklı örneklerle, sebepleriyle beraber açıklanıyor.
Birkaç tane örnek verecek olursak hamilelik süresine dair mezhep imamlarının görüşleri farklı idi ve hükümleri de bu görüş üzerine bina ediyorlardı. Ancak günümüzde bilginin değişmesi ve tıbbın gelişmesi ile beraber mezhep imamlarının görüşlerinin geçerli olması mümkün değildir. İmam Şafii'nin Mısır'a gitmeden ve gittikten sonra verdiği hükümlerde farklılık olduğu gibi Karadavi de ömrünün bir döneminde verdiği fetvaları daha sonra değiştirip buna zıt fetvalar verdiğini ve bu durumda bilgisinin, fikirlerinin değişmesinin etkili olduğunu ifade ediyor. Sosyal ve siyasi hayatın değişmesi ile beraber Müslüman ve gayrimüslimlerin artık iç içe yaşadığını, hükümlerin de buna bağlı olarak değişeceğini belirttikten sonra İbn Teymiye'nin diğer din mensuplarının bayramını kutlamayı haram kabul ettiğini fakat aralarında bir bağ olan Müslümanların, onların bayramlarını tebrik etmesinin caiz olduğunu dile getiriyor. Son bir örnek daha verecek olursak fıkıhta daima "kolaylık" ilkesini belirleyen Yusuf Karadavi hac menasikinde de bazı hükümlerin farklı uygulanabileceğini belirterek bu konuyu birkaç örnek ile açıklıyor.
Elimizdeki risale tarzındaki bu küçük eser fıkhın dinamik bir ilim olduğunu göstermesinin yanı sıra zaman, mekan, çağ ve duruma bağlı olarak değişen hükümlere işaret etmesiyle bizi taassup hastalığından uzaklaştırıyor. Belli şartlarda büyük önem arz eden bazı durumların şartların değişmesi ile beraber önemini yitirdiğini de gösteriyor. Âlimlerin de fikirlerinin değiştiğini, bunu normal görmek gerektiğini ve bizler için de bir âlimin görüşlerine gözü kapalı ittiba etmenin yanlışlığını gözler önüne seriyor.
Kitabın tek olumsuz yanı örneklerin az olmasıydı. Konu ile ilgili daha fazla örnek olmasını isterdim ancak bu durum yazılış gayesini aşacağı için bu şekilde tercih edildi muhtemelen. Fıkıhla hemhâl olanlar için yetersiz veya zaten bilindik konular içeriyor olabilir ancak giriş mahiyetinde bir eser okumak isteyenler, bilgilerini tazelemek isteyenler ve benim gibi Yusuf Karadavi hayranı olanlar için bir çırpıda bitecek, güzel bir eser olduğunu düşünüyorum.
