Ebû Osmân el-Câhız 777-869 yıllarında Abbâsîler devrinde yaşamış meşhur Arap edibi ve düşünürüdür. Birçok şeyi akla göre değerlendiren, aklı yanılmaz bir ölçü olarak kabul eden ve fırkalar içerisinde akla en çok değer veren mezhep olarak kabul edilen Mûtezile mezhebinin büyük müçtehitlerinden ve kelâmcılarından biri olup yeni bir kelâm mektebi meydana getirmiştir. Bu mektebin mensuplarına el-Câhıziyye (Câhız taraftarları) denir. Câhız'ın bahse mevzu olan eserinin asıl ismi Menâkıbü Cündi'l-Hilâfe ve Fazâilü'l-Etrak (Hilâfet ordusunun menkıbeleri, Türklerin fazîletleri) olup, Prof. Dr. Ramazan ŞEŞEN tarafından eserin başına müellifin hayatı, Câhız'a kadar İslâm dünyasında Türkler, Abbâsîler devrinde Türkler, hadislerde Türkler, İslâm dünyasında yetişen ilk önemli Türk âlimleri, eser üzerinde yapılan çalışmalar, Câhız'ın diğer eserlerinden bazı kısımlar ilave edilerek Türkçe'ye tercüme edilmiştir. Câhız eserinde, Abbâsî ordusundaki çeşitli sınıfların (Türkler, Araplar, Horasanlılar, Mevlâlar, Ebnâlar) askerî kabiliyetlerini mukayese ederek, meşhur Arap kumandanlarının Türkler hakkındaki söz ve kanaatlerinden bahsetmektedir. Kitabın, Türkler hakkında yazılan ve zamanımıza ulaşan en eski eser olması, Câhız gibi geniş kültürlü, iyi bir gözlemci ve kalemi kuvvetli bir müellifin elinden çıkması, IX. yy.'ın ilk yarısına kadar Türk-Arap münâsebetlerini ve Türklerin âlem-i İslâm'da nasıl idrâk edildiklerini ortaya koyması hasebiyle fevkalâde mühim bir eser olduğu kanaatindeyim. Câhız kendi ırklarının (Fars, Türk, Berberî vb.) Araplardan daha üstün olduğunu savunan Şuûbilere karşı Arapların ve Arap kültürünün müdâfiliğini yapmaktadır. Kitabü'l-beyân ve't-tebyîn isimli eserinde "bu şuûbilerden daha kötü, din düşmanı, dine zarar veren, inatçı, boş kimseler görmezsin" demektedir. Kitaba ilave edilen bölümlerde de görüleceği üzere Câhız'ın eserlerinde verdiği örnek şahsiyetler hep Araplardandır. Bununla beraber Câhız hiçbir zaman katı ırkçı olmamış, İslâm devletinin çeşitli unsurları arasında bir denge kurmaya çalışmıştır. Hilâfetin kuvvetli bir müdâfi olduğu için, kitaplarında elden geldiği kadar devletin müdâfaasında etkili olan diğer unsurları darıltmamaya, fırsat düştükçe onları müdâfaa etmeye çalışmıştır. Fazâil'ül-Etrak, Fahru's-Sûdan, Mufaharatü'l-cevâri ve'l-ğılman adlı kitapları yazmıştır ki bu eserleri de onun yukarıda bahsettiğimiz tutumuna dâir en büyük delili teşkil etmektedir. Hakikaten de Câhız Türklerin meziyetlerini anlatırken onları yere göğe sığdıramamış bilhassa askerî kabiliyetleri hususunda benim diyen Türk'ün yapamayacağı methiyeler düzmüştür (bu husustaki misaller için evvelinden paylaştığım iktibaslara bakabilirsiniz). Kitabın sonuna ilave edilen müellifin diğer eserlerinden kısımlar ise titizlikle seçilmiş olup dikkate şâyândır.

Türklerin FaziletleriEbu Osman El Cahız · Yeditepe Yayınevi · 201785 okunma

·

61 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Cihan Temür