Mevzu, Dostoyevski ve onun eserleri olunca Stefan Zweig in düştüğü müşkülatı çok daha iyi anlıyorum. Budala gibi bir esere inceleme yazmak ha. Hadi bakalım kolay gelsin, bana ve size.
1- Dostoyevskiyi tanımadan yapılacak her inceleme , muallakta kalmaya mahkumdur. İddialı mı oldu. Oldu. Ama doğrusu da bu.
2- Emile Michel Cieron , Burukluk adlı eserinde şöyle der. “ Bir yazarın kaynakları utançlarıdır; bunu kendinde bulmayan, ya da bundan kaytaran kişi, ister istemez aşırmaya, ya da eleştiriye yönelecektir”. Dostoyevskinin kaynakları ise utançlarıdır. O utançlarını anlatır. Tam bir melamet ehli sofuluğuyla. İğneyi kendine batırır. Çuvaldızı ise Katoliklere, sosyalistlere, nihilistlere, yabancı sermayeye daha doğru bir söyleyişle; Rusya’ya yabancı olan, dışarıdan empoze edilmeye çalışılan gayri milli unsurlara. Budala kitabını da böyle bağlayarak bitirir.
3- Budala’yı ikinci okuyuşum. İlki Ergin Altay çevirisi idi. 2.si ise Mazlum Beyhan çevirisi. Her ikisi de işinin ehli olsa da Mazlum Beyhan’ın çevirisi daha akıcı ve anlaşılırdır.
4- Budalamız , kitabın baş karakteri. Lev Nikoloyeviç Mişkindir. Her şeyden önce saf,temiz ,çocuksu yapısından dolayı alır bu lakabı. Lakin onu tanıdıkça ondaki mahatma _yüce Ruh_ u görüp,sevip, saygı duyup, ona hayran kalmamak elde değildir.
5- Bir meşhur Lev Nikoloyeviç daha vardır. Bilirsiniz. Lev Nikoloyeviç Tolstoy. Yazar Tolstoydan mı esinlenmiştir,yoksa ona bir gönderme mi yapıyordur. Emin değilim. Yalnız kitabın başında kısaca değinilen Nastasya Filipovnanın babasının tarifi tam da Tolstoyun Anna Karaninasında ki , Tolstoyun kendini betimlediği Levin karakterine çok benzer. İşin ilginçi Tolstoy Anna Karaninayı daha yazmamıştır.
6- Her kitabın bir ana caddesi ve bir de ara sokakları vardır. Dostoyevski göz kamaştıran Ana caddeden çıkıp ara sokaklarda dolaşmayı çok sever. Bu kitabın ana caddesi yani Kurgusu Aşk ilişkileridir. Acaba sonunda kim kiminle evlenecek. Dediğim gibi yazarımız daha çok ara sokaklarla ilgilenir. Bir büyücü gibi bıdı bıdı konuşur, ne hakkın da mı ?
7- Dostoyevskinin ölüm cezasından sonra ki yazdığı özellikle hacimli Romanları sırayla okunmalıdır. Niye mi. Şöyle açıklayayım. Çünkü, yazarımız hep aynı konular üzerinde durur da ondan. Hemen hemen her kitabında aynı konuları işler. Ama geliştirerek, üzerine koya koya. O yüzden son eseri Karamazov kardeşler, şaheseridir.
8- Nedir bu takıntılı sorunsalları. En başta Tanrısallık sorunu vardır. Tanrı değil hele Mesih hiç değil. Tanrısallık. Sonrakiler mi ?
9- Kendisinin yaşamış olduğu o büyük travma. Tutuklanıp, idama mahkum olması ve idam sırasını beklerken ki son saniyelerde gelen idamın kaldırılıp, ağır kürek mahkumiyetine dönmesi.
10- Ölüm, ve bu ölümü kendi eliyle bitirme, İntihar.
11- Ufak çocuğun babasının aşağılanmasından duyduğu keder.
12- Tokat meselesi. Ve düello konusu. Aşşağılanmış olmuyorsunuz .Düello olmak zorunda değil.. Bunun başka yolarlı da var. Düelloya Hayır feryadı. Zannedersem Puşkin, Lermatov gibi hayranı olduğu yeteneklerin erken ve saçma ölümlerine isyan ediyor.
13- Affedilmek ve Afetmek. Hoş görmek. Anlayışla karşılayabilmek. Hoş göremediği yetişkin tipi kendini melek sanan şeytan tiplemeleri.
14- Rusyanın ve insanının karakterini bozan, dışarıdan ithal düşünce akımları
15- Psikolojik gerilimi eksik olmayan kitaplarında işlenen cinayetin katili olan kişinin silahının göz önünde bulunulup, bulunmadığı meselesi.
16- Sara hastalığı sorunsalı,
17- Bu bahsettiğim ara sokaklarda çok dolaşır yazarımız.
18- Yazarın üç dört kitabını okuyanlar onun bir Paradoks Üstadı olduklarını unuturlar yahut bundan habersiz olduklarından, onun bir ateist,deist , agnostik olduğunu ileri sürerler. Paradoks ustası değil Üstadıdır o. Dostoyevski su katılmamış, saf, katıksız “ Mesihin Şakirtidir”. Onun ayak izlerinde yürüyen,onu ve fikriyatını kendine örnek almış tam bir mümindir. Mütedeyyin değildir. Şekilsel ayinlerde göremezsiniz onu ama mana olarak, yaşayış olarak tam bir İsa mürididir. Bunun ayırtına varamazsanız Dostoyevskiyi anlamlandırmanız zordur hatta imkansızdır.
19- Ara sokaklardan ana caddeye gelelim. Spoller vermekten kaçınarak bu işi nasıl becerecem bilmiyorum. Kitabı daha okumamış ama okumayı düşünenlere saygılı olmak ilkesi ile gayret edeceğim.
20- Roman Avrupadan yurduna Petersburga dönen Prens Mişkin’in Trende tanıştığı ilerde karşımıza sık çıkacak iki karakterle tanışıp konuşmaları ile başlar. Bu karakterler Rogojin ve Lebedevdir. Ve gıyabında konuşulan Nastasya Filipovna.
21- Korkmayın size kitabı anlatmayacağım. Ama kitabın seyrine ve sonuna büyük damgasını vurmuş, ilişki yumağına biraz değinmeden olmaz. Daha doğrusu iki farklı Üçgeni. Biri bunların Aşk üçgeni. Diğeri de Aşk üçgeni değil mi ? Değil.
22- İlki ; Aşk Üçgenimiz. Ortada bir erkek , Prens Mişkin. Bu erkeği seven iki kadın. İlki annesinin dizinde, babasının himayesinde, kızkardeşleriyle birlikte el bebek gül bebek büyümüş, Yepançin ailesinin en küçüğü, Cici Kızımız Aglaya. Diğeri ise küçük yaşta yetim ve öksüz kalmış. Bir toprak ağasının sözde himaye etiği ve defalarca tecavüz ettiği va bunun getirdiği acılarla yoğrulmuş, toplumun kötü gördüğü herkesin peşinde deli divane olduğu Kaka kızımız Nastasya Filipovna. Seven ve acıyan bir Prens. Sevilen Aglaya, kendisine acınan ama sevilmeyen Nastasya.
23- İkinci Üçgenimiz. Ortada bu sefer Kaka Kızımız Nastasya, onu sözde çok seven Sadist Rogojin. Tabii bu durumda kendini aşağılık, pis bir çirkef gören, kendini Prens Mişkin gibi saf birinin aşkına layık görmeyen Mazoist Nastasya. Prensimizde bu Sadist ve Mazoist ikilinin birleşmesini engellemek için her türlü fedakarlığı yapmaya hazır bir şövalye. Onun Şövalyeliğinin farkında ve çaresizce aşkı için çırpınan bahtsız Cici Kızımız Aglayayı da sayarsak 4 karakterin merkezinde dönen bir hikaye “ Budala “
24- Ben çok sevdim. Sonuna değinmeden incelememe devam etmem mümkün olmadığından benden bu kadar.
Karamazov Kardeşler dır.
