İhsan Fazlıoğlu Hocanın okuduğum 4'ncü eseri.
İhsan Hoca bu eserinde:
“Işk imiş her ne var Alemde / ilm bir kıl ü kal imiş ancak” Fuzuli nin bu beytini hoca parçalara ayırarak İlim, Işk, Alem ve Kıl ü kal terimlerini tek tek ele alarak Fuzuli’nin ne demek istediğini irdeliyor. Dilinin ağır olduğunu, belli bir felsefi alt yapıya sahip olunması gerektiğini belirteyim. Kitabın dili ağır. Belkide İhsan hocanın en ağır kitabıdır diyebilirim. Onca felsefe derslerini görmeme rağmen okurken bi hayli zorlandım.
Bu kitabın okuyucuya yapacağı etki İslam düşünce mirasının ne derece yüksek ve derin bir düzeye eriştiğini göstermek, hiç olmazsa "işler hiç de bizim sandığımız gibi değilmiş" hayretini hissetirmek olacaktır.
Bu kitabın amacı İslâm-Osmanlı-Türk entelektüel tarihine ilişkin bir okumanın nasıl yapılabileceğini bir beyit üzerinden göstermeye çalışmak ve bu beyit edebî ve meşhur olduğu için de elden geldiğince geniş bir kesimle irtibat kurabilmektir. Söz konusu amacın gerçekleştirilmesi için “mahsûs olmadan Doğa üzerine, ma’kul olmadan Tanrı üzerine, menkûl olmadan Din üzerine, mısdâk olmadan Kavram üzerine konuşulmaz” ilkesi benimsendiğinden, öncelikle mefhumların dünyasına kısa bir seyahat gerçekleştirildi, daha sonra beytin yapısını oluşturan; ilim, ışk, âlem ve kîl ü kâl terimleri sırasıyla incelendi. “Yorum doğru anlamaktan daha çok, yanlış anlamamak için verilen bir uğraşıdır” cümlesinin fehvasınca hareket edildiğinden ve doğru anlama, yanlış anlamamak için gösterilen uğraşının bizzat kendisi olarak görüldüğünden kadîm yanıtların arkasındaki sorular, kaygılar ve korkuların neler olduğu söylenilenlerin amacı açısından incelendi. Akabinde, farklı kültürlerde, benzer soru-kaygı-korku sürecinin yarattığı yanıtlardan bir demet sunularak insan olmanın ortak yanı gösterilmeye çalışıldı.
