Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.37.24
Gönderi
Yeniden Tanpınar Evreni
Bu kitabı ikinci okuyuşum.Pek bir sevdiğim Tanpınar evrenine geri dönüş.Saatler sahiplerinin mizaçlarını alırlar.Sahibinin bu kadar yakınında olup kah kolunda nabzının atışını duyup kah evinin duvarında olan bu hususi eşya ileri veya geri kalabilir.Etrafındaki diğer saatlere ayak uyduramazlar çoğu zaman.Onlara ayar gerekir.İşte size Saatleri Ayarlama Enstitüsü!Hayri İrdal yoksul bir ailenin ferdi olarak yaşamını sürdürür.Bundan şikayet etmez zira HÜRRİYETE sahip omuştur.Lakin bu hürriyet tarihimizde gelen geldiğinde coşkuyla kutlanan sadece mefhum olarak yaşamaya devam eden hürriyet değildir.Onunkisi esaslı bir hürriyettir.Dayısının hediye ettiği saat onun yegane mutluluk kaynağı olur.Babası oldukça pasif bir karakterdir.Takribi Ahmet Efendi sülalesinin getirdiği yapımı tamamlanmayan camii ailenin laneti olmuş aile bu yarım kalan eser yüzünden maddi olarak zahmet çekmektedir.Hayri kayıtsız bir karakter yaş almaya başladıkça onun bir hayat amacı olmadığını fark ederiz.Saatlere olan tutkusu onu hayatta tutan tek dinamiktir.Zar zor okulu bitirip Muvakkit Nuri Efendi'nin yanında çıraklığa başlar.Saatin kendisi mekan,yürüyüşü zaman,ayarı insandır... der Nuri Efendi.Hayri'nin velinimeti olarak bize takdim ettiği sonradan tanışacağımız tepeden tırnağa karizma olan Halit Ayarcı'ya göre Nuri Efendi bir deha büyük filozoftur.Enstitünün çoğu mottosu Nuri Efendi'nin sözlerinden oluşur.Eczacı Artisti,Abdülselam Bey,Seyid Lutfullah,Avcı Naşit Bey ve Hayri Kayser Andronikos'un kayıp hazinesinin peşine düşerler.Ayrıca Artisti Efendi simya ile meşgul olur eczanesinin arkasındaki laboratuvarında deneyler yapar.Hayri'nin yaşamında hep rol modelleri olur.Onların güdümüne girer.İlerleyen yaşlarında kendisini bir ata benzetir.Dizginlerini tutan sahipleri değişir zamanla.Babası ölür.Birinci dünya savaşı patlak verir .Evine döndükten sonra büyük bir yoksulluk ile karşı karşıyadır.İstanbul'un her yeri savaştan yeni dönmüş işsiz gençlerle doludur .Ayrıca yüksek öğretim kurumları savaştan dolayı büyük öğrenci kayıpları vermiştir.Milli mücadele sonrasında ülkenin en büyük sorunu yetişmiş insan yokluğudu.Tanpınar'ın eserlerinde sevdiğim husus dönemin sosyal hadiselerini alt satırda sarih bir şekilde okuyucusuna anlatabilmesidir.Nuri Efendi döneminde saatin manasını kavrar.Zaman artık lalettayin bir kelime değildir Nuri için.Seyit Lütfullah ise tüm cin taifesi,Kayser Andronikos'un hazinesinin yeri,diğer evrendeki sevgilisi Aselban ve onunla yaşadığı maceralar tüm bunlar gerçekten ziyadesiyle uzak.Zaten Nuri'nin sevdiği o.Lütfullah'ın anlattığı tüm o şeyler ona bir masal gibi gelir.Gerçi adam Mağrib'te hokkabazlık öğrenen bir esrarkeştir.Onun Nuri'nin hayatı üzrindeki tesiri büyük olur.İleride aza olacağı İspirtizma Cemiyetinde onun gibi gerçek yaşamın tatsızlıklarından kaçıp birbirine masal anlatma ihtiyacında olan yetişkinleri görürüz.Abdülselam Bey ise kalabalık konağı ve tüm debdebesiyle Osmanlı konak yaşamının son sembolü gibidir.Abdülhamid'in jurnalcisi damat Ferhat başka renkli bir karakter olur.Abdülselam Bey'in yegane zaafı insanlar ile beslenmesi yani bir devi etrafında hep kalabalık olsun diyen insanlardan.Zweig'in Bir Çöküşün Öyküsü adlı novellasındaki karakterin çöküş noktası etrafındaki kalabalığın,insan yığınlarının alakası ile beslenmesi değil midir? Abdülselam Bey ise aynı dertten muzdarip.Hayri'nin iş sahibi olmasına yardımcı olup konakta yetiştirdiği kızı Emine ile evlenmesine ön ayak olur.Tabii konakta yaşam bu yaşlı adamın her an onların yanında olması sebebiyle zor olur.Nuri'nin bu dönemden yadigar kalan Şerbetçibaşı elması ki bu hadisenin neticeleri onu abes kelimesi ile tanıştırırHakiki manası neymiş öğrenirve tabiki Doktor Ramiz ile Viyana'da tahsil görmüş. İçtimai meseler hakkında konuşup daima şikayete hazır bir doktor.Doktor Ramiz Nuri'nin esas sorununu bulur baba komplesi.Psikanaliz neticesinde varır bir erkek evladı babasını kıskanır fakat Hayri babasını kıskanmaz,ona öykünmez,ona acır.Bu tabi değidir. O da hakiki babasında bulamadığı güçlü figürü başkalarında arar.Nuri Efendi,Seyit Lutfullah,Abdülselam bey son olarak Halit Ayarcı.Aslında bu cemiyetin meselesidir der.Mazisinden şikayet eden bir cemiyet.Sürekli rol model arar ,taklit edebileceği Osmanlı daha geriye Etiler, Frigyalılar olmadı mı? Kompleks içtimaidir.Cemiyet daima rol modelini arar.Hele bizimki gibi mazisi ile bir dargın bir barışık olan toplumda diye izah eder Tanpınar.Doktor Ramiz karakteri garplı bir tahsil görmüş lakin ülkenin büyük meselesi olan modern olma hususunu Beethoven 'ı arka sokakta oturan komşu veya Wagner bizim akrabamız modunda takılan yarım aydınlar şeklinde yorumlar.Emine öldükten sonra iki çocuğu ile yalnız kalan Hayri büyük bir bunalıma girer.Doktorun onu götürdüğü ressam,şair,mirasyedi,gazeteci,tüccar gibi muhtelif meslek erbabının uğrak yeri olan kıraathane onun bunalımını hafifletsede aslında sorunlarını iteler.Pakize ile evlenir.Sinema tutkunu olan bu kadın izlediği filmler vasıtasıyla kendini o karakter zannederk yaşamı adeta sahneye çevirir.Tanpınar büyük bir sinema tutkunudur.Modern lisanda bir sinefildir.Pakize'li kısımlarda bu yönünü kullanır.Bir de Pakize'nin makamları ayırtbile edemeyen fakat muganniye olma hayali ile yanıp tutuşan diğeride dönemin gözde unvanı olan güzellik kraliçesi olma takıntılı evlere şenlik iki baldızı vardır.Bir de favorim Zarife hala.Kendisi laterjik uyku haline düşüp tam gömülücek iken dirilen dirildikten sonra eski hasis,hastalıklı halinden eser kalmayıp merhum kocasının servetini harcamaya koyulan bunun üstüne Avcı Naşid ile evlenen şen dul Zarife Hala .Tanpınar onu öyle tasvir eder ki onun kısımlarında tebessüm etmemek imkansızdır.Hayri'nin habis,hodbin ve son derece açgözlü patronu Cemal Bey ve Selma Hanım dönemin burjuvazi denilen kısımdır.Ama esas nokta Hayri'nin Halit ile tanışması ve hayatının topyekun değişmesi.Halit olmaz denilen olduran lalettayin işlerden nefret eden sergüzeştçi bir karakter.Son derece etkiyeyici,son derece zeki.Hayri'nin sesi bir hayli kötü olup Acemişiran nedir ondan bihaber olan baldızı onun sayesinde ünlü bir muganniye olur.Halit'e göre tüm bu mefhumlar son derece işe yaramazdır.İşe yarayan husus bizim hayattaki eylemlerimizle onları icat etmemizdir.Halit moderniteye inanır.Kavramları, olguları kendi icat eder.Enstitüde öyle bir sistem kurarki bürokrasi üzerine düşünen felsefeciler olan Spingler,Kayserling'in yanına onu eklemek icap eder.Hele Zarife halanın evinde verilen kokteylde çalışanların sedirde oturup daktilolarında yazı yazarken bir dorkestrın onları yönetmesini ister.Aslında bu doğu-batı sentezi denilen o hilkatgaribesi bir hedeftir.Enstitünün binasına ne demeli Hayri Doktor Mussat tarzı ve camiiden esinlendiği bir yapı yapar.Gerisini varın siz düşünün.Eserin ana noktası medeniyet olarak kişiliğinin bulamamış bir cemiyet olmamız husundadır.Hayri cemiyetin sembolüdür.Babasını beğenmediği için kendine sürekli farklı rol modeller arar ve hayatının her döneminde başka birini taklit edip onun güdümüne girer.Tıpkı bizim cemiyetimiz gibi.Ülkenin hala büyük sorunudur mazi ile barışamamak belki de onu beğenmemek.Batıya çevirmek yüzü onu taklit etmek peki ama tüm bu taklitler ile nasıl kendi benliğini oluşturur bir toplum?Bugün bile en büyük sorundur cemiyetin aidiyet sorunu,mazisi ve kendi benliğini oluşturamama amiyane birtaklit meselesi.Tanpınar ayrıca cemiyetin tarih hakkındaki bilgisinin zayıf oluşu ile alay eder.Hayri ve Halit'in uydurduğu Takribi Ahmet Efendi karakteri büyük alimdir.Graham hesapları üzerinde çalışmıştır,aynı zamanda Mevlevidir işte tam cemiyetin bağrına basacağı ideal bir figür.Bu figür Hollanda'dan Van Humbert'ı bile getirir ülkeye.Modernizm,kişiliğini bulamayan cemiyet,Hayri'nintüm karmaşa içinde olan yalnızlığı ve zaman.İnsan ve zaman ,zamanı ne belirler?Tüm bunları Tanpınar eserinde bir mücevher ustasına yaraşır kabiliyette bezediği cümlelerle anlatır.Yeniden bu harikulede eserin evrenine girmek güzeldi.Son olarak huzur içinde uyusun Tanpınar!
100 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.