Râzî, ''burhanî deliller''i ikame ettiğini belirttiği kelâmî eseri Nihâyetü'l-ukül'de Cüveynî ve Gazzâlî'nin yaptığı gibi nazar ve istidlâlin bazı delillerine yönelik eleştirileri sürdürmüştür. Râzî, ''Zayıf Yolların Tezyifi'' başlığıyla kelâmcıların kullandığı dört delili tenkit etmektedir. Bunlardan birincisi, ''Delilin geçersizliği delillendirmenin (medlûl) geçersizliğini gerektirir'' şeklinde ifade edilen, hakkında delil bulunmayan şeyin olumsuzlanması gerektiğidir. Zira Râzî'ye göre ezelde Allah'ın varlığına delil olan şeyler yoktu ve eğer bu kural kabul edilseydi delilin yokluğunda Allah'ın da yokluğuna ya da onun hâdis olduğuna hükmetmek gerekecekti. İkinci delil ise gâibin şâhide kıyasıdır. Buna göre aslın hükmünün fer'e nakledilmesi için ortak illetin tespitinde et-tard ve'l-aks ile es-sebr ve ve't-taksim yolları kullanılmaktadır ki bunların ikisi de eksik akıl yürütme yollarıdır. Temelde bir temsil (analoji) olan bu delilin tenkidini gerektiren hususlardan biri, Mu'tezile'den Ebû Hâşim el-Cübbâî'nin ''Allah'ın zatının diğer zatlardan ancak zorunluluk, kudretlilik, hayatiyet, bilgelik gibi hallerle ayrıldığı''nı iddia etmesidir. Oysa Râzî'ye göre, Allah sadece kendine özgü halleriyle değil, hakikatinin zatına mahsus varlığından dolayı bütün diğer varlıklardan farklıdır. Bunun için gaibin şahide kıyasında hükmün bir mahiyet için geçerli olması, aynı hükmün ontolojik olarak farklı olan başka bir mahiyet için de geçerli olması gerektirmemektedir. Eleştirilen üçüncü delil ise ilzâmdır. İlzâm, Eş'arîler'in amellerin yaratılması ve kulun güç yetirmesi (istitâ'at), Allah'ın bilgi ile âlim ve kudret ile kâdir olması konusundaki akıl yürütmeleri örneklerinde olduğu gibi ya kıyasü'l-aks ya da kıyasü't-tard şeklinde gerçekleşmektedir. Bu delilin zayıflığı, aslın illetinin tam olarak tespit edilemeyip sadece hasımlar arasında ortak kabule dayanmasıdır. Dördüncü delil aklî konularda kesin bilgiye ulaşmak için naklî deliller kullanmaktır ki artık Râzî ile birlikte kelâmda aklî meselelerde naklî delillere dayanmanın kesin bilgi sağlamadığı tartışmasız olarak kabul edilmiştir.
Sayfa 437Kitabı okuyor
·
101 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.