Oz Büyücüsü
Oz Büyücüsü zamanında yasaklanan çocuk kitaplarından biri. Kitabın yasaklanma sebebini araştırırken edindiğim bilgileri paylaşmadan önce masalın konusunu kısaca özetlemek isterim.
Masal, aslında bir kasırga ile kendini ansızın evinden çok uzaklardaki fantastik bir diyarda bulan Dorothy'nin yolda edindiği arkadaşları Korkuluk, Teneke Adam ve Korkak Aslan ile olan yolculuğu, yolculuk sırasındaki olaylar ve evine dönme çabasını anlatıyor. Bu arkadaşlardan her birinin kendilerinde eksik olduğunu düşündükleri bir şey var. Korkuluk bir beyne, Teneke Adam bir kalbe ve Aslan cesarete ihtiyacı olduğunu düşünüyor. Dorothy de eve dönmek istiyor. Onlara yardımcı olacağını düşündükleri için hep birlikte Oz şehrinin büyücüsüne gitmeye karar veriyorlar ve böylece yolculukları başlıyor.
Kitapla ilgili edindiğim bilgilere gelince, Oz Büyücüsü, Amerikan edebiyatının ilk masalı olarak kabul ediliyor. Bir masal kitabı olmasının yanısıra alegorik bir anlatım yoluyla yetişkinlere verilmek istenen çeşitli mesajlar barındırdığına dair tartışmalar mevcut. Yerel bir masal olmaktan çıkıp herkesçe bilinen bir masal haline gelene kadar hakkında pek çok teori üretilmiştir. Bu teoriler yazar tarafından kesin bir dille doğrulanmasa da, masal pek çok şekilde kategorize edilmiş, birçok eleştiriye maruz kalmıştır. Hatta belirli dönemlerde ülkesinde yasaklanmıştır. Ama yıllar içinde fantastik öğeleriyle çocukların, alegorik bir anlatımla örülü olduğu öne sürülen konular bakımından da yetişkinlerin ilgisini çekmeye devam etmiştir.
Eserin ülkemize ilk girişi “Ayşecik ve Sihirli Cüceler Rüyalar Ülkesinde” ismiyle 1971’de sinemaya uyarlanmasıyla olmuştur. Dilimize çevrilmesi ilk olarak 1989 da yılında olmuştur, sonrasında başka çevirileri de yapılmıştır. Amerika’da yayımlandığı tarihten 89 yıl sonra ülkemizde de fark edilmiş olup, bu tarihten itibaren çocuk edebiyatının gündeminde yer almıştır.
Kitabın arka kapağında şu ifade yer alıyor: “1900 yılında yayımlanan Oz Büyücüsü, yazarı L. Frank Baum’un ifadesiyle ‘merak ve eğlencenin korunduğu, kederin ve kâbusların dışarıda bırakıldığı modern bir masal’ olmayı amaç edinir.” Ancak, L.Frank Baum kitabını yayımladığı andan itibaren, bazı din adamları tarafından kitabı ateizmden ilham almakla ve dini alegoriler kullanmakla suçlanmıştır.
1986’da Amerika’nın Tennessee şehrindeki köktendinci 7 Hristiyan aile, kitabın kamu kurumlarında yasaklanması ve devlet okulu müfredatından çıkarılması için dava açmıştır. Masalın hayırsever cadı tasviri ve “insan niteliklerinin Tanrı tarafından verilmiş olmaktan çok bireysel olarak geliştirildiği inancını teşvik etmeye yönelik olması” ve hayvanların kişileştirilmesinin onlara insan niteliği yüklemek anlamına geldiği için Tanrıya saygısızlık olduğu gerekçesini öne sürmüşlerdir.
Öncesinde de 1957'de Amerika’daki Detroit kütüphanelerinin müdürü, Oz Büyücüsü'nü çocuklar için "hiçbir edebi değer taşımadığı" ve “negatif duygular oluşturduğu” gerekçesiyle yasaklamıştır.
En çok üzerinden durulan bir diğer teori, dönemin Amerikan toplumunun durumunu yansıttığı politik bir hiciv olması ile ilgilidir. Kitabın Amerikadaki “Altın Standardı” dönemi sırasında toplumun ekonomik mücadelelerinden ilham almış olabileceğini ve dönemin politik bir alegorisi olduğunu savunan pek çok görüş var. Peki nedir bu Altın Standardı dönemi?
Amerika'da 1880-1896 arasında fiyat seviyesinde %23’lük bir düşüş yaşanmış.Fiyat seviyesinin düşmesi borçların gerçek değerini artırmış, bu olay da (özellikle Doğudaki) bankaları zenginleştirip, çiftçileri fakirleştirmiştir.Dönemin bazı politikacılarının konuya getirdiği çözümse bedava gümüş para dağıtmak olmuştur.O dönemde Amerika'da altın standardı geçerlidir yani piyasadaki altın miktarı ekonomideki para miktarını belirlemektedir. Siyasiler gümüşün de paradan sayılmasını talep etmişler, böylece para miktarını artırırlarsa, fiyat seviyesinin yükseleceğini ve çiftçilerin borcunun da gerçek değerinin düşeceğini hesaplamışlardır. Gümüş dağıtılmasının önemli savunucularından biri de dönemin Dışişleri başkanı William Jennings Bryan’dır.
Tarihçi Henry M. Littlefield’in 1964’te yayımlanan “Oz Büyücüsü” hakkındaki “Popülizm üzerine bir kinaye” isimli makalesine göre, Korkuluk’un Amerikan çiftçilerinin ve 19. yüzyılın sonlarında yaşadıkları sıkıntıların bir temsili, Teneke Adam’ın Amerikan çelik endüstrisindeki işçilerin bir temsili olduğundan, Aslan’ın ise bir metafor olarak William Jennings Bryan’ı temsil ettiğinden bahsedilmektedir. Ve masalda Dorothy’nin gümüş ayakkabıları, Tarihçi Littlefield’e göre, gümüş standardını temsil etmektedir ve bu bağlamda kitapta 19. yüzyılın sonlarında ABD’nin para politikaları üzerinde dönen tartışmaların temel alındığı teorisi üzerinde durulmuştur.
L. Frank Baum’un bir kadın hakları savunucusu ve teozof olan kayınvalidesi Matilda Joslyn Gage tarafından yazılmış bir siyasi makale ile ortaya konulan yorumuna dayanarak masalın feminist bir manifesto olduğundan tutun da, (buna dayanak olarak geleneksel peri masallarında kurtarılmayı bekleyen pasif kadın karakterlerin aksine, Dorothy’nin kendini koruyan ve erkek karakterlere yardım eden bir karakter olarak tasarlanması öne sürülüyor), yazarının 1892 de teozofi topluluğuna katılması ile ilişkilendirip teozofik yaklaşımlı teoriler üreten veya filmi üzerinden insanların asla denememesi gereken şeylerin etkilerini anlattığını iddia eden çeşitli yorumlara rastlamak mümkün ama bahsettiğim üzere hakkında en çok konuşulan ve dikkat çeken iki konu, masalın dini veya politik alegorilerle örülü olduğunu öne süren yorumlardır.
Oz BüyücüsüL. Frank Baum · Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları · 202212,7bin okunma
·
56 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.
